Tarihin büyük bilim adamlarını düşündüğümüzde, muhtemelen aklımıza Isaac Newton, Galileo Galilei veya Nicolaus Copernicus gibi isimler gelecektir. Bu arada bilim adamı kelimesini özellikle kullandık. Sonucunda bildiğiniz gibi günümüzde kadınlar da bilime en az erkekler kadar katkı sağlıyor. Bu nedenle de bilim adamı yerine daha genel anlamda bilim insanı kelimesini tercih ediyoruz.
Ancak işin ilginç tarafı 1834 yılına kadar İngilizce “scientist” yani bilim adamı biçiminde bir kelimeyi kimse kullanmıyordu. Aslında bu kelime ilk olarak Mary Somerville adında bir kadını tanımlamak için kullanılacaktı.
Mary Fairfax Somerville Kimdir?
Mary Somerville bir matematikçi, bilim insanı, astronom, coğrafyacı ve yetenekli bir bilim yazarıydı. Sosyal ve bilimsel değişimin geliştiği bir çağda hem bilimin özünü hem de kadının sesini duyurmak için mücadele dolu bir yaşam sürdürdü. Çabalarının sonucunda da Caroline Herschel ile birlikte Royal Astronomical Society’nin ilk kadın üyesi olmaya aday gösterilecekti.
Zamanının pek çok kadını gibi Mary Somerville (kızlık soyadı Mary Fairfax), seçkin bir aileden gelmesine rağmen erkek kardeşleriyle aynı eğitim fırsatlarına sahip olmamıştı. 1782’de İskoçya’da doğan Somerville, erkek kardeşleri okula giderken, günlerini deniz kıyısında ve bahçelerde dolaşarak, etrafındaki biyolojik yaşamdan büyülenerek geçirirdi.
Somerville’in babası Koramiral Sir William George Fairfax dokuz yaşındaki kızının İncil’den birkaç ayet dışında bir şey okuyamadığını görünce kızını bir yıllığına yatılı bir okula göndermeye karar verecekti. Bu onun aldığı tek resmi eğitim olacaktı.
Somerville yatılı okuldan döndüğünde gizlice çalışmaya devam etti. Bu süreçte erkek kardeşinin özel matematik derslerine kulak misafiri oldu. Aynı zamanda, onun yaşındaki bir kız için uygun görüldüğü gibi, piyano çalarak, resim ve iğne oyası yaparak annesinin isteklerini yerine getirdi.
15 yaşında bir moda dergisinde dekorasyon olarak kullanılan cebir denklemlerine rastlayacaktı. Bu denklemleri nasıl çözeceğini kendi kendine öğrendi. Devamında da ailesinden gizli olarak matematik çalışmaya devam etti. Kitap tutkunu kızlarıyla ne yapacaklarını bilemeyen ebeveynleri, sonunda onu 1804’te uzak kuzeni Samuel Greig ile evlendirdi. Ancak eşi de onun öğrenme tutkusunu anlayamayacaktı.
Mary Somerville’in Üretken Dönemi
Greig evliliğin üçüncü yılında öldüğünde, bu noktada iki çocuk annesi olan Somerville, ilk kez kimseden gizlemeden matematik çalışmaya başladı. Somerville, Edinburgh Üniversitesi’nde matematik profesörü olan Dr. John Playfair’in kendisine danışmanlık yaptığı İskoçya’ya döndü. Wallace, Somerville’e Fransız bilim insanı Pierre-Simon Laplace’ın Mécanique Céleste’yi (Gök Mekaniği) isimli kitabını okumasını önerdi. Bu kitap devamında onun hayatını değiştirecekti.
Bu dönemdeki akıl hocalarından biri, bir askeri kolejde göre yapan William Wallace (1768–1843) oldu. İkili birlikte matematik çalışmaya başladılar. Mary, ilk ödülünü 1811 yılında bir matematik problemine bulduğu çözümle aldı. Bu onun heyecanını daha da arttırdı.
Matematik çalışmalarının bir başka destekçisi de İngiliz Donanması’nda cerrah olan kuzeni Dr. William Somerville (1777–1860) idi. İkili 1812’de evlendiler ve dört çocukları oldu. Eşinin de desteği İle Mary matematik üzerine çalışmalarını sürdürdü.
1831’de, Fransız matematikçi Laplace’ın Mécanique Céleste’nin kitabının tercümesi ilk yayınlanan kitabı oldu. Mary tercümenin de ötesine geçerek Laplace’ın kullandığı matematiği öğreten The Mechanism of Heavens ( Cennetin Mekanizması) isimli bir kitap daha yazdı. Kitap büyük bir başarı elde edildi. Laplace’ın matematiğini fazla bilmeyen İngiltere, Laplace’ı bu kitapla tanıdı.
Devamında tüm çağdaş fen bilimleri alanlarının prensip ve yöntemlerinin ortaklığına dikkat çeken “Fiziksel Bilimlerin Bağlantısı Üzerine” (On the Connection of the Physical Sciences) adlı kitabını bitirdi. Bu kitap kısa sürede on baskı yaptı. Hayatının geri kalanında onu güncelledi.
Mary Somerville Bilime Yön Vermeyi Başarmıştı
Yarım yüzyıldan daha uzun bir süre boyunca bilimsel ilerleme fikrini biçimlendirdi. Tüm bu başarılar zamanla kendisini şöhretin doruğuna ulaştırdı. Onun bu çabaları bilimi de biçimlendirdi. Örneğin, Somerville, Uranüs’ün konumunu hesaplamadaki zorlukların keşfedilmemiş bir gezegenin varlığını gösterebileceğini yazmıştı. Bu düşüncesi, Neptün‘ün keşfine yol açtı.
Somerville, hayatının geri kalan yıllarını İtalya’da geçirdi ve bir sürü unvan topladı. 1834’te Somerville, Cenevre Fizik ve Doğa Tarihi Derneği’ne ve İrlanda Kraliyet Akademisi’ne fahri üyelik kazandı. Bir yıl sonra Kraliyet Astronomi Derneği’ne dahil oldu. 1870’te Amerikan Coğrafya ve İstatistik Derneği, Amerikan Felsefe Derneği ve İtalyan Coğrafya Derneği’ne de dahil olacaktı.
Mary Somerville, 1872’de 92 yaşında öldüğü güne kadar okumaya ve kendini eğitmeye devam etti. Adı fazla bilinmese de fikirlerinin çoğu 20. yüzyıl ders kitaplarını biçimlendirdi. Ancak onun en önemli katkısı günümüze miras kalan bir kelime olacaktı.
“Bilim adamı” yani scientist terimi, 1834’te filozof William Whewell tarafından Mary Somerville’i tanımlamak için icat edildi. O güne kadar bilim ile uğraşan kişiler genellikle erkekti. Bu kişileri tanımlamak için de doğa filozofu ya da man of science biçiminde kelimeler kullanılmaktaydı. Ama o sadece bir fizikçi, jeolog veya kimyager değildi – üçü birdendi. Üstelik bir kadındı. Bu nedenle de cinsiyet ayrımı yapmayan Scientist kelimesi ile ödüllendirildi.
Kaynaklar ve İleri Okumalar:
- Biography of Mary Somerville, Mathematician, Scientist, and Writer Bağlantı: https://www.thoughtco.com
- Mary Somerville: The Woman For Whom The Word “Scientist” Was Made. Yayınlanma tarihi: 12 Aralık 2019; bağlantı: https://allthatsinteresting.com/mary-somerville?
- Mary Somerville; British science writer; https://www.britannica.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
