Bilgisayarlar son 60 yılda hayatımızı büyük ölçüde etkiledi, ancak aslında yaklaşık 200 yıl önce icat edildiler. Ve öncülerden biri, ilk bilgisayar programlarından birini yaratan ve bilgisayarların muazzam potansiyelini anlayan Ada Lovelace adında bir kadın matematikçiydi.
Her şeyin temelinde insanın hayal gücü vardır. Ancak hayal gücü nedir ve nasıl çalışır? Günümüzde halen bilim, bu konudaki araştırmalarını sürdürürken, hayal gücünün ne olduğu ve nasıl çalıştığına dair en uygun tanımlardan birisini de Ada Lovelace yapmıştı. 1841 yılının başlarında bilgisayar bilimi hakkındaki ilk eserini vermeden ve teknolojinin seyrini değiştirmeden iki yıl önce, Lovelace hayal gücünün doğasıyla ilgilenmekteydi.
Bence hayal gücü iki temek kola ayrılır: İlki, birleştirme kabiliyetidir. Bu kombinasyonlar nesneleri, olguları, fikirleri, konseptleri; yeni, orijinal, sınırsız ve çeşitli şekillerde bir araya getirir. Nesneler arasında çok belirgin bir ilişki olmadan benzer noktaları yakalar. İkincisi ise, düşünmeyi ve uzaklarda olan, görünmeyen veya bedenimizde ve bilincimizde var olmayan varlıkları zihnimizde canlandırmayı sağlar.
Ada Lovelace
Kısaca Ada Lovelace
lk bilgisayar programcısı olarak bilinen Ada Lovelace, dijital elektronik bilgisayarların geliştirilmesinden bir asırdan fazla bir süre önce, 10 Aralık 1815’te doğdu. Lovelace, skandallarla dolu romantik şair George Gordon Byron, namı diğer Lord Byron’ın kızıydı.
Lovelace’ın ailesi, o doğduktan kısa bir süre sonra ayrıldı. Kadınların mülk sahibi olmalarına izin verilmediği ve çok az yasal hakka sahip olduğu bir dönemde, annesi kızının velayetini almayı başardı. Lovelace’in annesi Anne Isabelle Milbanke de sıra dışı bir insandı. Eski kocasının bir zamanlar ona “Paralelkenarların Prensesi” demesine yol açan bir matematik tutkusu vardı.
Ayrıcalıklı aristokrat bir ailede büyüyen Lovelace, evde özel öğretmenler tarafından eğitim gördü. Fransızca ve İtalyanca, müzik ve nakış gibi uygun el sanatları dersleri aldı. Zamanında bir kız için daha az yaygın olan, matematik de okudu.
Lovelace, yetişkin yaşamında matematik öğretmenleriyle çalışmaya devam etti ve sonunda Londra Üniversitesi’nden matematikçi ve mantıkçı Augustus De Morgan ile sembolik mantık hakkında yazışmalara başladı. 17 yaşında Charles Babbage ile tanıştığında, tarihe damgasını vuracak çalışma alanını buldu.
Ada Lovelace ve Charles Babbage Birlikteliği
1800’lerin başında günümüzde bildiğimiz haliyle bilgisayarlar olmasa da, farklı bir tür bilgisayar mevcuttu. Bu, logaritmaların ve trigonometrik fonksiyonlarının değerlerini bulmak için hesaplamalar yapan insan bilgisayarlardı. Bu kişilerin işi astronom ve denizcilerin kullanması için matematiksel tablolar üretmekti. Ancak tahmin edebileceğiniz gibi bu tablolarda da çok sık işlem hataları olurdu.
Bu nedenle Charles Babbage, bu hesaplamaları otomatik olarak gerçekleştirmek için fark makinesi adı verilen bir makine yaratmaya karar vermişti. Ancak Babbage sadece bununla yetinmek istemedi. İlk prototipin yapımı sırasında analitik makine de denilen bir makine hakkında düşünmeye başladı.
Bu makine, delikli kartlarda tanımlı veri dizilerini depolayacak ve komut dizilerini gerçekleştirecekti. Bu, analitik motorun her türlü hesaplamayı yapmak üzere programlanabileceği anlamına gelir.
Bu fikirler Ada Lovelace’ı büyüledi. Babbage ile yazışmaya başladılar. 1840’ların başlarında, Babbage bir hesap makinesi için devlet desteğini kaybetmişti. Ayrıca makinesi için hassas parçaları yapan yetenekli zanaatkarla arası açılmıştı.
Tam projesinden vazgeçmek üzereyken Lovelace devreye girdi. Babbage’ın hesap makinesini İngiliz izleyicilere tanıtmak için Lovelace, Analitik Makineyi açıklayan bir makaleyi İngilizceye çevirmeyi önerdi. Makale, İtalyan matematikçi Luigi Menabrea tarafından Fransızca yazılmıştı. Babbage ve Lovelace’den çeviriye kendi notlarını da eklemesini istemişti. Ancak bu ekleme asıl metinin üç katı uzunluğundaydı. Bu notlar 1843 yılında yayınlandı.
Ada Lovelace Analitik Makine’yi Düşünülenden Çok Daha İleriye Taşıdı
Bu notlarında Lovelace, eğitiminin farklı alanlarından yararlanacaktı. Nakış işlemeyi kendisi öğrenen Lovelace, el işlerinde kullanılan tekrar eden desenlere aşinaydı. Sonucunda matematiksel hesaplamalar için benzer şekilde tekrarlanan adımlara ihtiyaç vardı.
Ada Lovelace, çeviriye eklediği notlarda Bernoulli sayılarının Babbage’ın makinasıyla nasıl kullanılabileceğini açıkladı. Bunu yaparak, bir makinenin basit bir hesaplamadan daha fazlasını üretmesi için bir algoritma yazan ilk kişi oldu. Bunun sonucunda da Lovelace, matematik tarihindeki ilk bilgisayar programcısı unvanını kazandı.
Lovelace sadece programlamanın öncüsü olmakla kalmadı. Aynı zamanda analitik makinenin diğer potansiyel kullanımlarını hesaplamak için Babbage’ın vizyonunun ötesini de gördü. Talimatların ve verilerin sadece sayıları ve sayısal işlemleri temsil etmesi gerekmediğini anladı. Bunlar aynı zamanda harfleri, görüntüleri veya müziği de temsil edebilirdi.
Başarılı bir şarkıcı ve piyanist olan Lovelace, nota sembollerine aşinaydı. Ayrıca De Morgan ile yazışmalarından mantıksal sembolleri nasıl kullanacağını da biliyordu. Lovelace’in farklı alanlardan edindiği bilgi birikimini yeni bir konuya taşıması çok da zor olmayacaktı. Sonucunda tüm bunlar bir asır önce modern bilgisayarların ve yazılımların bir vizyonuydu.
Ada Lovelace Ölümünün Ardından Hak Ettiği İtibarı Elde Etti
Mantık ve matematikteki yeteneklerine rağmen, Lovelace bilimsel bir kariyer peşinde koşmadı. Bilimsel uğraşlarından asla para kazanmadı. Babbage ile olan dostluğu devam etti. Hatta ikili bir noktada at yarışlarında kazanmanın kesin bir yolunu da hesaplamaya çalıştılar. Ancak Lovelace’in sağlığı giderek daha da kötüleşti. Sonucunda 1852’de henüz 36 yaşında iken kanserden öldü. Yeniden dünyanın gündemine gelmesi için aradan 100 yıl kadar geçmesi gerekecekti.
1970’lerde, ABD Savunma Bakanlığı, uygulamaları için kullanmak üzere standart bir bilgisayar dili oluşturmaya karar verdiğinde, Lovelace’in onuruna ADA adını verdiler. ADA dili, hava trafik kontrolü gibi kritik sistemlerde, Boeing 777 gibi uçaklarda, Fransa’da demiryolu taşımacılığında ve Mars Express gibi uzay görevlerinde halen kullanılmaktadır.
1998 den beri, İngiliz Bilgisayar Topluluğu (British Computer Society) onun adında bir madalya ödülü vermektedir. Ayrıca 2008’de bilgisayar bilimindeki kadın öğrenciler için onun adında yıllık bir yarışma başlatmıştır. İngiltere’de kadın üniversite öğrencileri için verilen yıllık konferans BCS Women Lovelace Colloquium adını Ada Lovelace’dan almıştır.
Matematikçi ve bilgisayarın öncüsü Ada Lovelace, bilgisayar devrimi başlamadan bir asırdan fazla bir süre önce potansiyellerini anlamıştı. Çok yönlü bir düşünür olarak, zamanının çok ötesinde çözümler üretti. Dolayısıyla Lovelace, bugünün genç kadınları için bir kadın bilim insanı olarak bir çok açıdan rol model alınması gereken bir kişidir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Dünyayı Değiştiren Kadın Matematikçiler
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Biography of Ada Lovelace; http://womenshistory.about.com/
- The Art of Discovering and Combining. Ada Lovelace on the Nature of the Imagination and Its Two Core Faculties. Yayınlanma tarihi: 10 Aralık 2015; Bağlantı: https://www.themarginalian.org/
- Ada Lovelace – visions of today; Bağlantı: https://plus.maths.org/
- Ada Lovelace’s skills with language, music and needlepoint contributed to her pioneering work in computin. Yayınlanma tarihi: 8 Aralık 2022; Bağlantı: https://theconversation.com
Matematiksel
