“Bu söczükreldeki hrafelr kaşırık yamızlış odluğu hadle onralı oyukabiliyornusuz. İlk ve son hfarler dorğu yedre odlunuğdan benyiniz bu içpularını kunallarak ne yadzığını çakıralibiyor.” Peki beyniniz karışık harfleri nasıl okuyor?
İnternette, tek tek harfleri okumak yerine sözcükleri “bir bütün halinde” okuduğumuzu iddia eden, buna benzer paragraflarla karşılaşmış olabilirsiniz. Muhtemelen aşağıda paylaştığımız, en az 2003 yılından beri dolaşımda olan yazıyı bir yerlerde görmüşsünüzdür. Bu görsel ile birlikte bir sözcüğün ilk ve son harfleri yerinde kaldığı sürece, içindeki harflerin sırasının önemli olmadığı iddiası ortaya çıktı.
‘Kelimeleri harf harf değil bir bütün olarak okuyormuşuz’ başlığı ile pazarlanan ve isimsiz bir Cambridge bilim insanına atıfta bulunan bu iddianın orjinali aşağıdaki biçimdedir. Daha sonra bu cümle Türkçeye çevrilmiş, harflerin yerleri değiştirilmiş ve yaygınlaşmıştır. Aslında hiçbir Cambridge araştırmacısı bu konuda çalışma yapmamıştır.
İddia ilk bakışta doğru gibi gözüküyor. Sonucunda gerçekten de harflerin sırası karışık olsa da yine de bir biçimde okumayı başarabiliyoruz. Ancak bu durumun arka planındaki süreç sandığımızdan daha karışık.
Okuma Eylemi Düşündüğümüzden Çok Daha Karmaşık Bir Süreçtir
Bir şeyleri başarıyla okumamız aslında beynin olağanüstü başarılarından biridir. Yukarıdaki satırları okurken gözleriniz sayfayı soldan sağa, spazmodik hareket adını verdiğimiz ve saniyede dört beş defa tekrarlanan çok kısa süreli duraksamalarla taradı.
Normal koşullarda sadece görme alanımızın merkezine düşen kelimeleri net bir şekilde görürüz. Bunun sonucunda da gözümüz bir bakışta sadece bir veya iki kelimeyi net algılar. Spazmodik hareketle yazılı her bir kelimeyi netlik alanının merkezine getiririz. Bu sayede de duraksamadan okumayı başarırız.
Bu esnada elbette beynimizde boş durmamaktadır. Beyin, geçmişte gördüklerimizi esas alarak varlıkların nasıl görüneceğine dair tahmin yürütür. Okurken beynimiz sıklıkla, cümlenin anlamı açısından elzem olmayan bağlantı ya da sözcüklerini atlayıp kestirmeden giderek okumayı daha verimli kılar.
Dış dünyaya bakarken beynimizdeki iki sistem algılarımızı biçimlendirir. Bir tarafta örüntüleri tanıyan, bu örüntülere dayanarak tahmin yürüten bilinçdışı bir sistem vardır. Diğer tarafta da bilinçdışı sistemin tahminlerini sorgulayan ve mevcut bilgiye dayanarak kararlar veren bilinçli sistem yer alır. Her iki sistemin de avantajlı olduğu zamanlar mevcuttur. Ancak karışık harfleri okuyup bu kelimelerden bir anlamlı ifade çıkarma becerimiz bilinçdışı sistemimizin sonucudur.
Beynimiz Karışık Harfleri Okumada Ne Kadar İyi?
Karışık harfleri okuma becerimiz bir lütuf gibi görünse de çalışmalardan bu konuda sınırlamalar olduğunu biliyoruz. Cambridge Üniversitesi’nin MRC Biliş ve Beyin Bilimleri Biriminde araştırmacı olan Matt Davis konu üzerinde yaptığı çalışmalar bu durumun sadece kısa sözcüklerde işe yaradığını bizlere gösteriyor. Yani. Ve, bir gibi kısa sözcüklerde yer değiştirilmediğinde cümleyi daha kolay anlayabiliriz. Ayrıca ardışık harflerin yerleri değiştiğinde de kelimeyi kolay tanıyabiliriz.
Ancak tüm bunlar, okuduğumuz metin anlamlı ise işe yarar. Ayrıca ilk ve son harfler korunup diğer harfler karıştırıldığında veya benzer şekildeki harflerle değiştirildiğinde, karışık bir kelimeyi doğru okumak kolaydır. Ayrıca benzer şekle sahip sayılar harflerin yerini aldığında da kelimeleri okuyabiliriz. Örneğin ” 7 EX 7 __WI 7 H__NUM 83 R 5 . ” Muhtemelen bunu kolaylıkla okumuşsunuzdur.
Skidmor Kolejinden psikolog Rebecca Johnson da bu konuda çalışmalar yapan bir başka kişi oldu. Elde ettiği sonuçlara göre harfleri tümüyle karıştırılmış sözcüklerden oluşan bir paragrafı okumak, orijinal paragrafa kıyasla % 40 daha uzun sürüyordu. Sadece ortadaki harfleri karıştırınca bu süre % 11’e kadar düşüyordu. Johnson ve diğerleri, sözcüğün ilk ve son harflerinin sadece yerlerinden öte bir önemi olduğu görüşünde.
İlk harf genelde sözcüğün telaffuzunu belirliyor ve beynimizin yazılı sözcükleri tanımlamasında önemli bir rol oynuyor. Son harf ise kendisinden sonra genelde bir boşluk geldiği için görsel bakımdan öne çıkıyor. Karışık harfleri okuma becerilerimizin arkasında bazı büyüleyici bilişsel süreçler olsa da, bu iş bir internet memesinin iddia ettiği kadar basit değil.
Sonuç olarak
Bu tip araştırmalar verimli metin tanıma algoritmaları geliştirmeye yardımcı olur. Ayrıca disleksi gibi okuma bozukluklarının daha iyi teşhis edilmesini sağlayabilir. Ayrıca göz atmak isterseniz: Bilime Göre Hem Anlamlı Hem de Hızlı Okuma Mümkün Mü? Cevap Biraz Karışık
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Can Our Brains Really Read Jumbled Words as Long as The First And Last Letters Are Correct?; Yayınlanma tarihi: 31 Mart 2018; Bağlantı: Can Our Brains Really Read Jumbled Words as Long as The First And Last Letters Are Correct?
- Johnson, Rebecca & Eisler, Morgan. (2012). The importance of first and last letter in words during sentence reading. Acta psychologica. 141. 336-351. 10.1016/j.actpsy.2012.09.013.
- Why Your Brain Can Read Jumbled Letters; Yayınlanma tarihi: 17 Mayıs 2020; Bağlantı: Why Your Brain Can Read Jumbled Letters
- Agrawal A, Hari K, Arun SP. A compositional neural code in high-level visual cortex can explain jumbled word reading. Elife. 2020 May 5;9:e54846. doi: 10.7554/eLife.54846. PMID: 32369017; PMCID: PMC7272193.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
