1604’ten beri gökbilimciler Samanyolu’nun bir sonraki çıplak gözle görülebilen süpernovasını bekliyorlar. Bunun için potansiyel bir aday ise Dünya’ya en yakın kırmızı süper dev bir yıldız olan Betelgeuse yıldızı gibi gözüküyor.
Betelgeuse Yıldızı Güneş’in neredeyse 1.000 katı büyüklüğünde, Dünya’dan 725 ışık yılı uzaklıkta bulunan bir yıldızdır. Orion (Avcı) takımyıldızının bir parçası olan bu yıldız 2019 Ekim ayında sönükleşmeye başladığında astronomların dikkatini üzerine çekmişti. Hatta bazı uzmanlar yıldızın patlayarak bir süpernovaya dönüşmesinin yakın olabileceğini öne sürmüştü. Bunun sonucunda da pek çok kaynak yıldızın patlamak üzere olduğu haberini yayınlamıştı. Ama Betelgeuse yıldızı henüz patlamadı.
İlk patlayacağı haberinin ardından Hubble teleskopuyla alınan görüntüler üzerinde çalışan araştırmacılar, yıldızın parlaklığını yitirmesinin daha basit bir açıklamasını bulmuşlardı. Yıldızdan kopan toz bulutu yıldız yüzeyinin yaklaşık dörtte birini örterek ışığını engellemişti. Ancak sonrasında yıldız normal parlaklığına geri dönmüştü. Ancak 2023 yılının Nisan ayında gözler yeniden bu yıldıza çevrildi.
Aslında bir süredir bu yıldızın 400 günlük döngülerde daha parlak ve daha sönük arasında geçiş yaptığını biliyoruz. Örneğin şu sıralarda normal parlaklığının %150’sinde parlıyor. Bu yıldız ile ilgili en önemli şey ise büyük yıldız evriminin son aşamalarını izliyor olmamızdır. Davranışını gözlemlemek, kırmızı devlerin süpernova patlamalarından önceki davranışlarına dair önemli bilgiler edinmemize olanak sağlamaktadır.
Betelgeuse Yıldızı Neden Patlamak Zorundadır?
Betelgeuse dünyadan çok uzakta olmasına rağmen, yine de gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biridir. Bunun nedeni temelinde bu yıldızın güneşten yaklaşık 100.000 kat daha parlak olmasıdır. Ancak böyle bir parlaklığın bir de bedeli vardır.
Betelgeuse’un muazzam enerjisi, yakıtının hızla tüketilmesini gerektirir, bu da ömrünün sonunu hızlandırır. Sonucunda bir gün yıldızın yakıtı biter, kendi ağırlığı içinde çöker ve sonra muhteşem bir süpernova patlaması ortaya çıkar. Bu olduğunda, Betelgeuse birkaç hafta veya ay boyunca muazzam bir şekilde belki de dolunay kadar parlak olacak ve güpegündüz görülebilecektir.
Betelgeuse Yıldızını Ne Zaman Patlayacak?
Betelgeuse’un konumu RA 05s 55d 10.3053s, dec + 07 ° 24 ′ 25.4 ″ şeklindedir. Fotoğraf: Tom Wildoner
Betelgeuse yıldızı bir gün patlayacak. Ne zaman olacak derseniz muhtemelen bizim yaşamlarımızda değil. Ama aslında tam cevabını kimse bilmiyor. Yarın veya bir milyon yıl sonra olabilir. Betelgeuse’un patlaması Dünya’da yıkıma neden olacak mı? Hayır.
Betelgeuse ne zaman patlarsa patlasın, kendisi bu patlamanın Dünya üzerindeki yaşama zarar veremeyeceği kadar uzaktadır. Astrofizikçiler bize zarar vermesi için bir süpernovanın 50 ışıkyılı yakınımızda olması gerekir. Betelgeuse yıldızı ise bu mesafenin neredeyse 10 katı daha uzaktadır. Bunun yerine, Dünya’da yaşayan herkes gece gökyüzünde muhtemelen aşağıdaki gibi inanılmaz derecede güzel bir manzara görecektir.
Betelgeuse İsmi Ne Anlama Geliyor? Bu Yıldız Nerededir?
Orion takım yıldızı; gök ekvatoru olarak adlandırılan bölgede bulunan, dünyanın her yerinden zaman zaman görülebilen, bu nedenle kolayca bulunabilen son derece parlak yıldızların oluşturduğu bir takımyıldızdır. Bu kadar net görülüyor olması nedeniyle tarih boyunca insanların ilgisini çekmiştir.
Pek çok gök cismi gibi Orion Takımyıldızı da adını Yunan mitolojisinden almaktadır. Orion avcı anlamına geldiği için Avcı takımyıldızı olarak da anılmaktadır. Gökyüzündeki yirmi beş en parlak yıldızdan üç tanesi Avcı’da bulunur ve bunlardan en parlak olanı takımyıldızındaki adamın görülmesini kolaylaştırır. Avcı’nın havaya kalkmış, sopa tutan eli Samanyolu’na doğru uzanır ve diğer eli bir aslan postu tutar. Turuncu tonlu Betelgeuse bu takımyıldızının alfa yıldızıdır ve Avcı’nın sağ omuzunu temsil eder.
Takımyıldızı adını mitolojiden alsa da aslında birçok parlak yıldızın özel isimleri Arapça kökenlidir. Bu gerçek, Avrupa’nın Karanlık Çağları boyunca Arap gökbilimcilerin ve astrologların hakimiyetini yansıtmaktadır. Betelgeuse adı, genellikle Devin Koltukaltı olarak tercüme edilen Arapça bir ifadeden türetilmiştir. Adın ne anlama geldiği tam olarak belli olmasa da, her halükarda Betelgeuse, birçok eski yıldız haritasında Orion’un sağ omzunu işaretler. ( Detaylar için: Yıldız Haritası Nedir? Yıldızlar İsimlerini Nasıl Alır?)
Bu arada isterseniz sizler de bu yıldızı takip edebilirsiniz. Avcı’nın sağ omzunu işaretleyen, Orion’daki en parlak ikinci yıldız olarak tespit edilmesi kolaydır. Betelgeuse kırmızımsı bir renk tonuyla parlar. Her yılın ilk birkaç ayında akşam gökyüzünde izlemek için iyi bir konuma sahiptir.
Nikunj Rawal tarafından çekilen bu fotoğrafın sol üst köşesindeki parlak kırmızı-turuncu yıldızdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Astronomers Finally Know What Caused That Mysterious Dimming of Betelgeuse; Astronomers Finally Know What Caused That Mysterious Dimming of Betelgeuse
- When will Betelgeuse explode?; Yayınlanma tarihi: 27 Ocak 2023; Bağlantı: When will Betelgeuse explode?/
- Is Betelgeuse getting ready to explode? Yayınlanma tarihi: 16 Mayıs 2023; Bağlantı: Is Betelgeuse getting ready to explode? Y/
- ‘It’s new territory’: why is Betelgeuse glowing so brightly and behaving so strangely? Yayınlanma tarihi: 26 Mayıs 2023; Bağlantı: https://www.theguardian.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
