Miletli Thales, antik çağın yedi bilgesinden biriydi. Aristoteles onu ilk filozof ve felsefi selefi olarak görüyordu. Her şeyin sudan yapıldığı fikri gibi bazı kavramları 21. yüzyılda yersiz görünse de, Thales geometri, matematik, astronomi ve felsefeye önemli katkılarda bulundu.
Kendisinin adını bir çoğumuz okullarda Thales teoremi ile anımsasa da aslında kendisi adını bildiğimiz ilk bilim insanı, ilk filozof; Sokrates öncesi doğa filozoflarının ilki, Miletos okulunu kuran üç filozoftan en iyi bilineni ve İyonya’nın yetiştirdiği önemli bilginlerden biridir. ( Thales ve diğer erken dönem Yunan düşünürlerinin bir kısmı her ne kadar Sokratesle aynı dönemde yaşamış olsa da, Sokrates’ten önce yaşamış kişiler anlamında Sokrates-öncesi filozoflar olarak anılır. )
Kısaca Miletli Thales Kimdir?
Thales, MÖ 620 civarında Küçük Asya’daki Yunan İon kenti Milet’te doğdu. Hayatı hakkında fazla detaylı bilgiye sahip olmasak da tüm zamanların en bilge Yunanlılarından biri olarak saygı gördüğünü biliyoruz. Platon onu antik çağın yedi bilgesi listesine dahil etmişti. Ayrıca Aristoteles onun ilk filozof olduğunu dile getirmişti.
Sokrat öncesi filozofların çoğu gibi, Thales de sadece bir filozof değildi. Aslında bir çok farklı alanda ustaydı. Kendisinin astronomi ile ilgilendiğini biliyoruz. Ayrıca çeşitli anlatılardan doğa bilimleri konusunda da ustalaştığını anlıyoruz.
Hatta kendisinin hava koşullarıyla ilgili bilgisi neticesinde, gelecek mevsimde zeytinin bereketli ürün vereceğini hesapladığı, bu hesabı ile zeytin ezimevleri piyasasını ele geçirdiği ve hasat zamanı gelince zeytinlerini yağa dönüştürme ihtiyacı duyanlardan bir servet kazandığı rivayet edilmektedir.
Ancak kendisi hakkında bildiklerimiz küçük parçalar halindeki bilgilerden öteye geçmez. Thales’in ölümünün MÖ 550 yılı civarında olduğunu biliyoruz. Ancak nasıl öldüğüne dair de iki farklı anlatı vardır. Bunlardan ilki Olimpiyat Oyunlarını izlerken sıcak çarpması nedeniyle öldüğü biçimindedir. Platon ise, Thales’in gece gökyüzündeki yıldızları incelerken, bir kuyuya düşerek hayatını yitirdiğini aktarmaktadır.
Miletli Thales’in Bilime Katkıları Nelerdir?
Tarihe göz attığınız zaman Yunan düşünürlerin bir çoğunun Mısır’a yolculuk yaptığına şahit olursunuz. Geometri Mısır’da ortaya çıkmıştı ve Mısır’ın matematik bilgisi dünyadaki en gelişmişler arasındaydı. Bu bilgiyi öğrenmek için de Pisagor, Platon gibi düşünürlerin bu uzak topraklara gitmişti. Aynı şey Thales için de söz konusudur.
(ii) Bir piramidin gölgesi eşit olmadığında, ancak yüksekliğiyle orantılı olduğunda yüksekliği;
(iii) Denizdeki bir geminin kıyı şeridinden uzaklığı;
ve (iv) Bir kuleden denizdeki bir gemiye olan mesafe.
Kendisinin en önemli başarılarından birisi de piramitlerin yüksekliğini sadece geometri kullanarak benzer üçgenler yardımı ile ölçmeyi başarmasıdır. Günümüzde ortaokul sıralarında öğrendiğimiz bu yöntem o zamanlar için devrimci bir fikirdi.
Thales adı günümüzde geometrinin temellerini atan kişi olarak da anılmaktadır. Ortaya koyduğu geometrik teoremlerinin tümü basit düzeydedir. Ancak bu basitlik ondan sonra gelen matematikçilerin önünü açmıştır. Örneğin bir üçgenin iki kenarı eşit ise bu üçgen ikizkenar bir üçgendir. Bunu ilk söyleyen kişi Thales’tir. Yukarıda gördüğünüz temel geometri bilgilerinin hepsi Milet’li Thales tarafından ortaya konmuştur.
Thales’,’in ayrıca manyetizmayla ilgili deneyler yaptığı da düşünülmektedir. Ayrıca kendisi elektrostatik olayları gözlemleyen ve kaydeden ilk kişi olarak da bilinir. Thales farklı maddeleri birbirine sürttüğünde, örneğin kehribarı kenevir veya kedi kürküne sürttüğünde, kül ya da toz gibi hafif maddeleri çektiğini fark etmişti. Aslında Thales bu sayede elektronu ve çekim gücünü gözlemlemiş ama bunun ne olduğunu elbette fark edememişti.
MÖ 28 Mayıs 585 tarihinde Lidyalılarla Persler arasında günümüzde Küçük Asya olarak tanımladığımız yerde şiddetli bir savaş sürüyordu. Ancak gün ortasında havanın bir anda kararması sonucunda iki tarafta savaşı bitirmeye ve ateşkes ilan etmeye karar verdi. Bu ünlü güneş tutulması, Herodot’un aktardıklarına göre, Thales tarafından aslında tahmin edilmişti. Zaten Thales’in hangi dönemde yaşadığını da aslında bu anekdot sayesinde tahmin edebiliyoruz.
Thales’in Felsefesi Neydi?
Thales’in felsefesi maddeci ve materyalist monizm olarak sınıflandırılır. Monizm, dünyadaki her şeyin tek bir maddeye kadar izlenebileceği fikridir. Miletli Thales için bu sudur. Sokrates-öncesi filozoflar, dünyayı meydana getiren malzemenin, başka malzemelerin yoğunlaşmasıyla ya da seyrelmesiyle oluştuğunu düşünüyordu. Belki de Thales bitkilerin, hayvanların ve insanların yaşamında suyun önemini ya da su buharlaştıktan sonra geride kalan toprak tortuyu gözlemleyerek, ilk başta her şeyin sudan geldiğine karar vermişti.
Günümüzde bu fikir size saçma gelse de kendisi 2600 yıl önce yaşayan bir adam olarak hayal edin. Varlığın gizemini çözmeye çalışırken etrafınızda uçsuz bucaksız bir okyanus, nehirler, göller, yağmur ve kar gözlemliyorsunuz. Ardından her canlı organizmanın su denilen bu tek maddeye bağlı olduğunu anlıyorsunuz. Ayrıca suyun, katı, sıvı ve gaz biçiminde farklı halleri olduğunu ve bunun birinin diğerine dönüşebildiğine şahit oluyorsunuz.
Ayrıca Thales, dünyanın su üzerinde yüzdüğüne de inanıyordu. Bu, dünyanın denizde olmayan bir katılık ve hareketsizlik sergilediğini gözlemledikten sonra vardığı bir sonuçtu. Bu fikirlerin kökenlerinin de, okyanus tanrısı Poseidon ve Yunan mitolojisi ile ilgili olduğu düşünülmektedir.
Thales’in dünyanın düz mü yoksa küresel olduğuna mı inandığı konusunda bir tartışma vardır. Thales’in astronomik çabaları sayesinde dünyanın küresel şeklini kavradığını öne sürmek için iyi nedenler olsa da, bu iddiayı kesin olarak destekleyecek yeterli kanıt yoktur.
Sonuç Olarak;
Miletli Thales’in felsefi fikirlerinin bir çoğu günümüzde geçerliliğini yitirdi. Ancak hiç kuşkusuz onun asıl mirası geometriye yaptığı katkılardır. Bu nedenle de okulda Thales teoremlerini öğrenen her öğrenci onun adını bir kere daha hatırlar.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Thales: Ancient Greeks built the cosmos with right triangles. Yayınlanma tarihi: 12 Haziran 2021; bağlantı: Thales: Ancient Greeks built the cosmos with right triangles
- Thales of Miletus. Bağlantı: https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Thales/
- Chaliakopoulos, Antonis. “Thales of Miletus: The Father of Western Philosophy (Facts & Bio)” TheCollector.com, 22 Mart 2021, https://www.thecollector.com/thales-miletus/.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
