Bağışıklık sistemi vücudumuzun ayrılmaz bir parçasıdır ve bizi soğuk algınlığından kanser gibi daha ciddi hastalıklara kadar çeşitli hastalıklardan korur. Bu sistem, bir enfeksiyona yakalandığımızda, bizim için çalışır. Ancak bazen arızalanarak alerji ve otoimmün hastalıklar gibi hastalıklara neden olur. Yani bize karşı da çalışabilir.
Çok sık hastalanmıyorsanız, güçlü bir bağışıklık sistemine sahip olduğunuzu ve bunun kendinize iyi bakmakla ilgili olduğunu düşünebilirsiniz. Ama bağışıklık sisteminizin etkinliği üzerinde kontrol edemediğiniz bazı şeyler vardır. Bunlar genleriniz, cinsiyetiniz, yaşınız ve en önemlisi herhangi bir böcek tarafından daha önce ısırılıp ısırılmadığınız gibi şeylerle alakalı durumlardır.
Piyasada “bağışıklık sistemini güçlendirir” olarak etiketlenmiş birçok takviye, meyve suyu ve diğer ürünler bulunur. Ne yazık ki bağışıklık sisteminizi güçlendirecek sihirli bir hap veya tek bir yiyecek yoktur.
Bağışıklık Sistemi Hassas Bir şekilde Dengededir
Bağışıklık sistemi, lökosit olarak bilinen ve kemik iliğinde oluşan milyarlarca beyaz kan hücresinden oluşur. Bu hücreler, adeta güvenlik görevlisi gibidirler. Lökositler yabancı organizmaları fark ettiği an vücudun koruyucu bağışıklık sisteminin devreye girmesi yalnızca dakikalar sürer. Genellikle bağışıklık sistemi bir tehdidi birkaç gün içinde yok eder.
Bu savaş, her zaman hasta olmanızın önüne geçemez ama amacı da zaten bu değildir. Asıl amacı bir tehdidin vücudunuzda tehlikeli boyutlara ulaşmasını durdurmaktır. Pek çok birey için sağlıklı bir bağışıklık sistemi tahminen hayatınız boyunca 300 soğuk algınlığı ve sayısız potansiyel enfeksiyon ile başarıyla savaşacaktır.
Bağışıklık sisteminin iç içe geçmiş iki bileşeni vardır: doğuştan gelen ve edinsel bağışıklık sistemleri. Her ikisi de hastalığın önlenmesinde önemlidir ve çok farklı şekillerde işlev görür.
Doğuştan Gelen Bağışıklık Sistemi Nedir?
Bir enfeksiyona karşı ilk savunma hattı olan doğuştan gelen bağışıklık sistemi, deri ve gastrointestinal sistemimizin astarı gibi dokulardan oluşur. Bunlar bulaşıcı patojenlerin vücudumuza girmesini engellemeye yardımcı olan fiziksel bariyerlerdir.
Doğuştan gelen bağışıklık sistemi aynı zamanda vücudumuza giren herhangi bir patojene saldıran özel hücrelere de sahiptir. Nötrofiller, makrofajlar ve dendritik hücreler de dahil olmak üzere hücrelerin tümü patojenleri sindirir ve onları hücre içinde öldürür.
Doğuştan gelen bağışıklık sistemi hızlı hareket eder. Bu hücreler vücudun her yerinde bulunmaktadır. İstilacı mikropları öldürmek ve vücuda verebilecekleri hasarı sınırlamak için dakikalar içinde harekete geçer. Ancak doğuştan gelen bağışıklık sistemi her zaman vücudu patojenlerden arındıramaz. İkinci, daha uzmanlaşmış savunma hattının devreye girdiği yer burasıdır.
Edinilmiş Bağışıklık Sistemi Nedir?
Edinilmiş bağışıklık sistemi, tüm patojenlere aynı şekilde yanıt veren doğuştan gelen bağışıklık sisteminden daha gelişmiştir. Bu sistem, farklı mikropları yok etmek için farklı teknikler kullanır. Bu bağışıklık sistemiyle ilişkili üç ana hücre tipi vardır. Bunlar B hücreleri, yardımcı T hücreleri ve öldürücü T hücreleridir.
B hücreleri antikor yapar. Antikorlar, bazı mikroplara bağlanıp hücrelere girmelerini engelleyebilen veya bazı patojenlerin ürettiği toksinlere bağlanıp etkilerini nötralize eden kimyasallardır. Bu kimyasallar ayrıca mikropları “işaretler”. Böylece doğuştan gelen hücreler onları daha kolay yok eder. Antikorlar ayrıca plasentadan ve anne sütünden de geçer. Bu da kendi bağışıklık sistemleri olgunlaşana kadar bebeklerin hastalıklardan korunmasına yardımcı olur.
Yardımcı T hücreleri, adından da anlaşılacağı gibi bağışıklık sisteminin diğer hücrelerine yardım eder. Doğuştan gelen hücrelerin patojenleri görmesine ve öldürmesine izin verirler. Ayrıca B hücrelerinin bir patojenle en uygun şekilde başa çıkmak için doğru tipte antikoru yapmasına yardımcı olurlar.
Öldürücü T hücreleri, viral olarak enfekte olmuş hücreleri doğrudan öldürmek için kimyasallar salgılar. Virüsler hücrenin dışında çoğalamazlar, dolayısıyla hücrelerimizi istila ederler. Antikorlar hücrenin içine giremediğinden öldürücü T hücreleri tüm hücreyi öldürerek virüsün çoğalmasını engeller. Hücre öldürüldükten sonra, doğuştan gelen bağışıklık sisteminin hücreleri gelip enkazı temizleyecektir.
Edinilmiş bağışıklık sistemi patojenleri hatırlar. Dolayısıyla aynı patojene ikinci veya sonraki maruz kalma, çok daha hızlı ve daha güçlü bir bağışıklık tepkisi ile sonuçlanır. Kızamık gibi hastalıklara genellikle yalnızca bir kez yakalanmanızın nedeni budur. Aslında aşılar da aynı mantıkla etkili olur.
Aşılar, bağışıklık sisteminizi patojenlerin parçalarına maruz bırakır. Amaç bağışıklık sisteminizi patojeni tanımaya hazırlamaktır. Aynı patojene “gerçekten” maruz kaldığınızda, bağışıklık sistemi o kadar hızlı tepki verir ki hastalanmazsınız.
Bağışıklık Sisteminde Bazen İşler Ters Gider
Bazen bağışıklık sistemi uygunsuz tepki verir. Alerjik rinit (saman nezlesi), alerjik konjonktivit, alerjik astım veya alerjik egzama (aynı zamanda atopik dermatit olarak da bilinir) gibi alerjiler, hastalığa neden olmayacak bir istilacıya karşı bağışıklık tepkisinden kaynaklanır.
Lupus, multipl skleroz ve tip 1 diyabet gibi otoimmün hastalıklar, bağışıklık sistemi kendi vücudumuzdaki hücreleri yabancı olarak tanıdığında ve onlara karşı bir bağışıklık tepkisi oluşturduğunda ortaya çıkar. İşin ironik tarafı da budur. Hastalık önleme sistemimiz hastalıkların asıl nedeni haline gelir.
Tıpta bağışıklık sistemini anlamak çok önemlidir. Çünkü patojenlere karşı bağışıklık tepkimizi iyileştirecek yeni aşılar ancak bu şekilde tasarlanır. Kanser hücrelerini yok etmek için bağışıklık sistemini kullanan kanser tedavileri geliştirilir. Bağışıklık sistemleri hakkındaki bilgimiz her geçen gün artıyor ve çeşitli hastalıklara yönelik tedavi ve tedavilere daha da fazla kapı açılıyor.
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Samec, Marek & Liskova, Alena & Lacková, Lenka & Samson, · & Samuel, Samson & Murin, Radovan & Zubor, Pavol & Bujnak, Jan & Taeg, · & Kwon, Kyu & Büsselberg, Dietrich & Prosecky, Robert & Caprnda, Martin & Rodrigo, Luis & Ciccocioppo, Rachele & Kruzliak, Peter & Kubatka, Peter & Sk, Peter. (2020). The role of plant‑derived natural substances as immunomodulatory agents in carcinogenesis. Journal of Cancer Research and Clinical Oncology. 10.1007/s00432-020-03424-2.
- Hirayama D, Iida T, Nakase H. The Phagocytic Function of Macrophage-Enforcing Innate Immunity and Tissue Homeostasis. Int J Mol Sci. 2017 Dec 29;19(1):92. doi: 10.3390/ijms19010092. PMID: 29286292; PMCID: PMC5796042.
- The immune system: How to boost it and lower your immune age. Yayınlanma tarihi: 29 Ekim 2020. Bağlantı: The immune system: How to boost it and lower your immune age
- Explainer: what is the immune system? Yayınlanma tarihi: Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Explainer: what is the immune system?
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
