Arılar nektar toplamak için çiçek çiçek dolaşırken, onları dölleyecek meyve tozlaşmasını da sağlarlar. Bir çiçekten diğerine polenin izini sürerler. Böylelikle bitkiler döllenir, mahsuller çeşitlenir ve gelişir. Einstein, “Arılar yok olursa 4 yıl sonra açlık başlar” derken bu gerçeğe işaret etmiştir. Ancak sadece bu kadar da değil. Arılar sanılandan çok daha akıllıdır. Hatta arılar matematik işlemlerini bile yapabilirler!
Hayvanların sayı algısı olduğu ve bu konuda da oldukça başarılı olduklarını uzun zamandır biliyoruz. Önceki çalışmalar; bazı primatların (örneğin; şempanzelerin), papağanların, yunusların ve hatta örümceklerin toplama veya çıkarma gibi hesaplamalar yapabildiklerini göstermişti. Sonuç olarak matematiğin kullanımının doğada sanılandan çok daha yaygın bir kabiliyet olduğu gerçeğini öğrenmiştik. Ya aynı şeyi arıların da yapabileceği fikri? Bu gerçekten heyecan verici…
Arılar Sayıları Tanımak İçin Nasıl Eğitildi?
Scarlett Howard bal arılarına matematik öğretiyor. Kendisi bu işe Melbourne’deki RMIT Üniversitesi’nde beton bir balkonda birkaç kovanla başladı. Bugün ise zooloji alanında doktora sonrası araştırmacı olarak yer aldığı Toulouse Üniversitesi’nde derslerini yaklaşık 50 kovanlık küçük bir bahçede gerçekleştiriyor.
Howard çalışmalarına ilk olarak arılara 4 ve 5, 4 ve 6, 4 ve 7 gibi sayıların arasındaki farkı kavratarak başlıyor. Her deney için kovanlarındaki binlerce arıdan yaklaşık 100 rastgele arıyı seçiyor. Sonrasında da her arı üzerinde tek tek çalışıyor. Sınıf ise Y harfi şeklinde bir labirent.
Arılar labirente Y’nin gövdesindeki küçük bir delikten giriyor. Sonrasında da yol ayrımına geldiğinde belli sayıda mavi veya sarı şekiller görüyor. Bu noktada da bir tercih yapmaları gerekiyor. Arılara şekiller mavi ise Y’nin içinde bir adet fazla resim olan kola doğru yönelirse şekerle ödüllendirileceği öğretiliyor. Diğer kolda ise acı bir içecek bulunuyor. Şekiller sarı ise bu ödüllendirme mekanizması bir tane az şekil içeren koldan devam etti. Bu sayede işlem yapmadan önce arılara az veya çok kavramı öğretilmiş oldu.
Her ödülden sonra arılar serbest bırakılıyor ve kovanlarına geri dönüyorlar. Ancak sonrasında yeni bir ödül almak umuduyla sınıfa geliyorlar. Sonuçta ödül önemli, ek kaynaklar arıların deneyi hatırlamasını sağlıyor.
Sonuç Arılar Matematik Yapabilir Anlamı Taşır mı?
Rakamları karşılaştırmak matematik bilmek anlamına gelir mi? Gerçekleşen saymadan çok bir görsel ve hafıza hilesi midir? Bu soruları soran bazı bilim insanları yukarıdaki çalışmanın sonucunu fazla anlamlı bulmadı. Bunun üzerine Scarlett ve ekibi sınıf çalışmalarının ikinci düzeyine geçiş yaptı. Arıları şimdi daha zor bir görev bekliyordu.
Minik böcekler, birçok aritmetik kavramı öğrenmede usta olduklarını kanıtladılar.
Bu kez, Y şeklindeki labirente vardıklarında, arılar ya N ya da ters dönmüş bir T işaretiyle karşılaştı. Bu sembollerin herhangi bir anlamı yoktu. N, 2’yi, ters T ise 3’ü temsil ediyordu. Arıların görevi artık nesneleri eşleştirmek değil, sembolleri tanıyıp tanımadıklarını görmekti.
Arılar bir işareti (“N”) belli sayıda sembollerle (örneğin 2) bağlamayı öğrendikten sonra içeri girdi. Eğer yanlış ayıda sembol içeren yolu seçerse, acı bir içecek ile karşı karşıya kaldı. Ancak doğru sayıda sembol seçenler ödülü kaptı. Arılar yaklaşık elli denemeden sonra, yüzde 80 civarında doğru seçim yaptılar. Bu çalışmalarda da arıların sayısal sembolleri anlayabildiği ve her seferinde belli sayıda şekil içeren kolu seçebildikleri kanıtlandı. Ancak kendisinin arılara olan ilgisi burada bitmedi.
Arılar Çiçekleri Nasıl Tanıyor?
Hepimiz bir bal arısının yanımızdan uçup yakındaki bir çiçeğe konmasını izledik. Ama ne aradığını ve kovanı ilk kez terk ettiğinde, bir çiçeğin neye benzediğini nereden biliyor? Scarlett Howard’ın son araştırması bu konu hakkında. Kendisi arıların daha önce hiç çiçek görmemiş olsalar bile tam olarak ne aradıklarını bilmelerini sağlayan doğuştan gelen bir “çiçek şablonu” olup olmadığını keşfetmek için yola çıktı.
Sonuçta bitkiler ve tozlayıcılar hayatta kalmak ve gelişmek için birbirlerine ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, çiçekli bitkiler ve tozlayıcılar milyonlarca yıldır ortaklaşa gelişmişlerdir. Bu ilişki genellikle çiçeklerin, arılar için daha çekici olan renkler, şekiller ve desenler gibi belirli sinyaller geliştirmesiyle sonuçlandı. Son bulgular, insanların yüzleri ayırt etmeyi öğrenmesi gibi arıların da çiçek şekillerini öğrenebileceğini ortaya koydu.
Yaban Arıları da Bal Arıları Kadar Akıllı
Bir çoğumuz bal arılarını sevimli bulsak da aynı duyguyu yaban arıları için beselemeyiz. Ancak bilim insanları yaban arısı zekasıyla giderek daha fazla ilgilenmeye başlıyor. Yakın zamanda yapılan bir çalışma, iki tür eşek arısının iki renk arasında ayrım yapmayı öğrenebildiğini gösterdi. Ayrıca başka bir çalışma da yana arılarının yüzleri öğrenmek için özel yetenekler geliştirdiklerini gösterdi.
Sonucunda anlaşılan, arılar sandığımızdan çok daha akıllı. Küçük boyutları sizleri aldatmasın. Bir labirentte gezinmek, büyüklükleri karşılaştırmak, yön bulmak, sayıları tanımak ve hatta basit matematik işlemleri yapmak dahil olmak üzere bilişsel olarak bir çok farklı görevi etkileyici biçimde gerçekleştirebiliyorlar. Ayrıca merak ederseniz: Arılar Soktuktan Sonra Gerçekten Ölür mü?
Kaynaklar ve ileri okumalar için:
- Pahl M, Si A, Zhang S. Numerical cognition in bees and other insects. Front Psychol. 2013 Apr 18;4:162. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00162. PMID: 23616774; PMCID: PMC3629984.
- Scarlett R. Howard et al.
- ,Numerical cognition in honeybees enables addition and subtraction.Sci. Adv.5,eaav0961(2019).DOI:10.1126/sciadv.aav0961
- Secrets of Math From the Bee Whisperer; yayınlanma tarihi: 22 Ocak 2020; Bağlantı: https://www.quantamagazine.org/
- Just like how humans recognise faces, bees are born with an innate ability to find and remember flowers; Yayınlanma tarihi: 21 Kasım 2021. Bağlantı: https://theconversation.com
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
