Antik Yunan tarihçi ve yazar Heredot (MÖ 484 – 425) kaleme aldığı Histories (Tarihler) isimli eserinde, Afrika’nın neredeyse tamamının denizle çevrili olduğunu iddia eder. Mısır kralı II. Nekos’un (MÖ 600 civarı) emriyle yola çıkan Fenikeli denizcilerin Kızıl Deniz’den başlayarak saat yönünde Afrika kıtasının çevresini dolaştıklarını anlatır. Ayrıca Antik Yunan’da astronomi bilgisine de dair ilginç detayları da aktarır. Şimdi gelin bugün bile o dönemin sınırlı bilgisi dahilinde bulunuşları ile bizleri hayrete düşüren astronomik keşiflere göz atalım…
1- Gezegenler güneşin çevresinde dolaşır
Samos’lu Aristarkhos (MÖ 310 – 230) bilinen tüm gezegenleri doğru bir uzaklık sırasıyla yerleştirmişti. Bu güneş sisteminin bilinen en erken güneş merkezli kuramıydı. Ne yazık ki Aristarkhos’un iddialarının yer aldığı orijinal metin kayıp. Bu nedenle bu sonuca nasıl ulaştığını bilmiyoruz.
Onun günümüze ulaşan tek eseri Güneş ve Ay’ın Boyutları ve Mesafeleri Üzerine adlı eseridir. Bu kitap ise güneş merkezli modele dair hiçbir ipucu içermez. Sonucunda Nikolaus Kopernikus’a (Kopernik) Dünya’nın Güneş’in etrafında döndüğünü iddia eden ilk kişi değildi. Antik Yunan astronom Aristarkhos, bunu öneren ilk kişi olarak kabul edilmektedir.
2- Güneş Ve Ay’ın büyüklüğü
Aslında ikinci önemli keşif de yine Aristarkhos’a ait. Onun günümüze miras kalan kitabında Güneş ve Ay’ın boyutları ve uzaklıklarına dair bilinen en erken hesaplamalar yer alıyor. Kendisi sadece bir üçgen yardımıyla Güneş ve Ay’ın büyüklüğünü Dünya’nın yarıçapı cinsinden hesaplamayı başarmıştı.
Aristarkhos’un ulaştığı sonuçlar büyük ölçüde hatalı idi. Hatası kullandığı yöntemde değil, esas aldığı açı değerlerindendir. Daha sonra aynı yöntemle ancak daha doğruya yakın açı değerleriyle Hipparkos daha az hatalı sonuçlara ulaştı.
Bugün, hassas teleskoplar, radar gözlemleri ve Apollo astronotlarının Ay yüzeyine yerleştirdikleri lazer yansıtıcıları sayesinde Ay’ın boyutunu ve aradaki mesafeyi doğru bir şekilde biliyoruz. Ancak bunu günümüzden 2300 yıl önce hesaplamak gerçekten de önemli bir başarıdır. ( Detaylar için: Aristarkus 2300 Yıl Önce Güneş ve Ayın Uzaklığını Nasıl Buldu?)
3- Dünya’nın çevresi
Eratosthenes (MÖ 276 – 195) Büyük İskenderiye Kütüphanesi’nin baş kütüphanecisi idi. Dünya’nın çevresinin bilinen en erken hesaplaması onun başarıları arasında yer alır. Eratosthenes’in ünlü ve basit hesaplama yöntemi, yaz gündönümünde öğle saatlerinde farklı enlemlerde dikey olarak yerleştirilen çubukların gölgelerinin uzunluklarının ölçümüne dayanıyordu.
Eratosthenes bu sayede Dünya’nın çevresinin yaklaşık 40,000 km olduğunu hesapladı. Bu modern jeodezi (yerölçüm) yöntemleriyle hesaplanan ölçüye % 1-2 civarında yakındır. ( Detaylar burada: Dünyanın Çevresi 2200 Yıl Önce Nasıl Hesaplandı?)
Daha sonra Posidonius isimli bir başka bilim insanı (MÖ 135 – 51) nispeten farklı bir yöntemle hemen hemen aynı sonuca ulaşmıştı. Posidonius hayatının büyük bir bölümünde Rodos adası üzerinde yaşamıştı. Burada parlak Kanopus yıldızının ufuk çizgisine çok yakın konumlandığını gözlemlemişti.
Bununla birlikte, Mısır’da İskenderiye’de Kanopus ufuk hattının 7,5 derece üstünde görülmektedir. 7,5 derecenin çemberin 1/48’i olduğunu düşünerek Rodos’tan İskenderiye’ye mesafeyi 48 ile çarparak Dünya’nın çevresinin yaklaşık 40,000 km olduğunu hesaplamıştı. Dünyanın çevresi 40.075 km’dir.
4- İlk astronomik hesaplayıcı: Antikythera Düzeneği
Dünya’nın en eski mekanik hesaplayıcısı Antikythera Düzeneği olarak kabul ediliyor. Bu şaşırtıcı makine 1900’lerde Yunan adası Antikythera açıklarında bir batıkta ortaya çıktı. Antikythera düzeneği muhtemel, astronomi olaylarını hesaplamak için kullanılıyordu.
Kadranın üzerindeki yazılar ise bir takvimi andırıyordu. Dişli çarklardan en büyüğü güneşin hareketini temsil ediyor ve çarkın bir dönüşü bir güneş yılına karşılık geliyordu. Birinci çarka bağlı diğer çark ise Ay’ın evrelerini, ay tutulmalarının zamanlamalarını gösteriyordu.
Düzenek aynı zamanda o dönemde bilinen beş gezegenin (Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter ve Satürn) konumlarını da göstermekte idi. Hatta gezegenlerin geri devinimleri bile görülebilmekteydi. Ne yazık ki, bu mekanizmayı yapan kişiyi kesin olarak bilmiyoruz.
Ancak MÖ 3. ile 1. yüzyıllar arasında bir zamana tarihlendiği için orijinal mekanizmayı Arşimet’in ürettiği düşünülüyor. Muhtemel bu düzenek sonraki yıllarda Yunan bilginler ve mekanik ustaları tarafından kopyalanarak çoğaltılmıştı. Detaylar için: 2200 Yıllık Bilgisayar Antikythera Hakkında Geçen Yüzyılın Ardından Ne Biliyoruz?
Kaynak: Four amazing astronomical discoveries from ancient Greece; Yayınlanma tarihi: 24 Nisan 2020; Bağlantı: https://theconversation.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
