Günümüzde Çin malı kelimelerini, ucuz iş gücü ile üretilen ve çoğunda üretimde kullanılan malzemelerin de ucuz olduğu ürünleri toplu biçimde tanımlamak için kullanıyoruz. Oysa ki antik Çin Medeniyeti insanlığın ilerlemesine en büyük katkıyı yapan medeniyetlerden biridir. Bu nedenle dünyayı değiştiren ve günümüzde halen kullandığımız bir çok şeyde onların katkısını da unutmamız gerekmektedir. Günümüze yön veren bazı Çin icatlarını tanıyalım.
1. Kağıt
Kağıt, muhtemelen tüm zamanların en önemli icatlarından biridir. Kitap ve diğer yazılı malzemenin bu denli ucuza mal olması ve bu kadar fazla miktarda bulunabilmesi büyük ölçüde kağıdın varlığı sayesindedir. Diğer medeniyetler kil tabletler, bambu, papirüs gibi yüzeyler üzerine yazı yazsa da Cai Lun ilk kâğıdı icat etmesinden sonra her şey değişti.
Daha önce Çinliler bambu ve ipek üstüne yazıyorlardı. Cai Lun odun lifi ve suyu karıştırıp dokuma kumaşının üstüne bastı. Kumaşın dokuması rutubetin yumuşak karışımın içine sızmasına izin verince ortaya kâğıt çıktı. Kümülatif bir şekilde bilginin kağıtlar aracılığı ile saklanması bilimin kuvvetlenmesini sağladı. Kağıt, İpek Yolu aracılığı ile de tüm dünyaya yayılmayı başardı.
2. Barut
Önemli bir diğer Çin icadı ise barutun geliştirilmesiydi. Ancak aslında bu buluş MS 1000 civarında tesadüfen keşfedildi. Çinli mucitler sonsuz yaşam için bir iksir geliştirmeye çalışıyorlardı. Sonuç, ise tam aksine, tarih boyunca sayısız yaşamı vaktinden önce sonlandıracak bir madde olacaktı. Barut diğer Çin icatları gibi, bir süre sonra Avrupa’da kabul gördü. Bunun MS 1200-1300 Moğol istilası ile gerçekleştiğine inanılıyor. Çinliler barutu ilk etapta havai fişek gibi uygulamalar için kullanma eğilimindeydi. Ancak Avrupalılar kısa sürede ölümcül potansiyelini fark edeceklerdi.
3- İpek Üretimi
Kanıtlar, Çinlilerin 6.000 yıl kadar erken bir tarihte bile ipek hasat ettikleri gerçeğine işaret ediyor. Yani ipek üretiminin doğduğu yer kesinlikle Antik Çin’dir. Milattan önce 3300’den 2200’e ait bir el yazmasında ipek üretimi üzerine bir makale bulunmaktadır. Ancak yine de diğer buluntular, ipek üretiminin çok daha öncelerinde başladığını göstermektedir.
Doğal olarak Çinliler zaman içinde bu teknikte ustalaştı ve ipek dokumanın sırlarını yüzyıllar boyunca bir sır olarak sakladı. Bu sırrın kontrolünü ancak Avrupa’dan gelen keşişler ipekböceği yumurtalarını alıp Batı’dan geri götürdüğünde kaybettiler. Zaman içinde ipek arzulanan bir meta haline geldi. Bu da İpek Yolu’nun oluşumuna yol açarak Çin’in zenginleşmesine önemli katkıda bulunacaktı.
4- Sismograf
Zhang Heng, Han Hanedanlığı döneminde (MS 25 – 220) yaşayan bir astronom, matematikçi, mühendis, coğrafyacı ve mucittir. Astronomik gözlemler için bir çok cihaz icat etmesi, su saatini geliştirmesi ve ayrıntılı bir yıldız kataloğunda yaklaşık 2.500 yıldızı belgelemesi ile ünlüdür. Ayrıca ilk kilometre sayacını icat ettiği de kabul edilmektedir.
Zhang Heng, depremlerin yol açtığı felaketler sebebiyle, hem uzak yerlerde meydana gelen depremleri haber verecek, hem de öncü sarsıntıları tespit ederek olası büyük depremleri tahmin edecek bir cihaz yaratma fikrini de aklına koymuştu.
Bu alet dış yüzeyinde dokuz ejderha bulunan ağır bronz bir kazandan ve ejderhaların tam altında yukarıya bakan dokuz kurbağadan oluşuyordu. Kazanın içinde de bir sarkaç vardı. Eğer bir sarsıntı olursa sarkaç hareket edip kazanın içindeki mekanizmayı harekete geçiriyor. Sarkacın ve iç mekanizmanın hareketi depremin merkez üssünü gösteren taraftaki ejderhanın ağzındaki topun, altındaki kurbağanın ağzına düşmesine neden oluyordu. Kesinlikle tam Çin icadı…
5- Abaküs
Abaküsün Çinliler tarafından MÖ 500 civarında geliştirildiği düşünülmektedir. Ayrıca, diğer tarihi kayıtlar MÖ 2.700 gibi çok daha erken bir tarihte Abaküs’ün başka bir formunun Sümerlilerde de kullanıldığını göstermektedir. Durum ne olursa olsun, bu antik hesaplama yöntemi 1300’lerde mükemmelleşecek ve sonrasında da uzun süre değişmeden matematikçilerin en önemli yardımcılarından biri haline gelecekti. Onca teknolojiye rağmen abaküs hala günümüzde bazı kültürlerde kullanılmaktadır.
6- Alkol
Alkol tüketin ya da tüketmeyin bu içeceğin dünyayı bir biçimde biçimlendirdiğini hepimiz biliyoruz. Oldukça yakın zamanda Çin’in Henan eyaletinde 9000 yıllık çanak çömlek parçaları bulundu. Bunların alkol üretim ve tüketiminde kullanıldığı düşünülmektedir. Eğer bu doğruysa bulgular, uzun yıllar ilk bira üreticisi olduğu düşünülen Arap yarımadasının sakinlerinden neredeyse 1000 yıl öncesine işaret ediyor. Ayrıca milattan önce 3. yüzyılın başlarından itibaren Çinliler damıtma ve mayalama teknikleri ile sirke ve soya sosu gibi ürünleri arıtmayı öğrendikleri de bilinmektedir.
7- Pusula
Manyetik pusula aslında eski bir Çin icadıdır. İlk olarak Qin hanedanlığı (MÖ 221-206) sırasında Çin’de yapılmıştır. O zamanlar Çinliler, çeşitli kehanetler için kendilerini kuzey-güney yönünde hizalamaya yarayan mıknatıs taşları kullandılar. Sonunda, birisi bu mıknatıs taşlarının gerçek yönleri göstermede daha iyi olduğunu fark etti ve bu da ilk pusulaların yaratılmasına yol açtı. Ancak hatırlatalım. Çinliler pusulayı ilk icat ettiklerinde, pusulanın iğnesi güneyi gösteriyordu. Çünkü Çinlilere göre ana yön kuzey değil güneydi.
8- Matbaa
Tüm zamanların en önemli icatlarından biri matbaanın gelişmesiydi. Johann Gutenberg genellikle matbaanın mucidi olarak bilinmektedir. Aslında yaptığı ise, matbaa harfleri ve baskı makinesinin çeşitli yazıların hızla ve doğru olarak basılabilmesini sağlayacak şekilde kullanabilmesi için bilinen ilk yöntemi geliştirmekti. Aslında matbaa da bir Çin icadı idi.
En erken örnek Çin’de Xi’an yakınlarındaki bir mezarda bulundu. Aslında bulunan bir el yazması idi. Ancak MS 650 ila 670 yıllarına tarihlenen bu el yazması bir parça kenevir kağıdının üzerine tahta baskı ile oluşturulmuştu. Ayrıca Song Hanedanlığı döneminde hareketli tip matbaa keşfedildi. Hareketli baskıyı Bi Sheng isimli bir kişi icat etmişti. Bi Sheng, ateş yardımı ile sertleştirdiği kil parçalarına karakteri oydu. Sert kil parçalarını daha sonra sayfaya basmak amacıyla demir plakaya yerleştirdi. Böylece tahta baskıdan çok daha hızlı ve pratik bir yöntem geliştirmiş oldu.
Bu harfler topraktan yapılmıştı, pek dayanıklı değildi. Ama Çinliler ve Koreliler bir dizi iyileştirme yaptılar ve Gutenberg’in çok öncesinde metal harfler kullanır oldular.
9- Porselen
Eski Çin halkının önemli bir icadı, porselen olarak bilinen ince, narin bir malzemeydi. Barut veya matbaa gibi antik Çin’den çıkan en ünlü icatlardan biri olmasa da, porselen her daim Çin’in ana ihracat ürünlerinden biri oldu. Çin porseleni dünyada çok değerliydi ve pek çok sanat eseri Batı’ya İpek Yolu aracılığıyla tanıtıldı.
10- Şemsiye
Mevcut tarihsel kayıtlarda göre, şemsiyeye ilk referans MS 21 civarındadır. Bu özel şemsiyenin bir tören esnasında kullanıldığı düşünülmektedir. Ancak şemsiyenin Çin’de bundan çok daha uzun bir süre önce de var olduğu bilinmektedir. Efsaneye göre Çinli bir marangoz olan Lu Ban nilüfer yapraklarını yağmurdan korunmak için kullanan çocukları izledikten sonra milattan önce 2000’li yıllarda şemsiyeyi geliştirmişti. Daha güvenilir kanıtlar, bildiğimiz anlamda şemsiyelerin 6. Yüzyıl Zhou Hanedanlığı döneminde geliştirildiğini ortaya koymaktadır. Ancak her durumda şemsiye de bir Çin icadı olarak kabul edilmektedir.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- 10 Inventions From China’s Han Dynasty That Changed the World; yayınlanma tarihi: 20 Eylül 2019; Bağlantı: https://www.history.com/news/han-dynasty-inventions
- Made In China: Chinese Inventions That Changed the World; yayınlanma tarihi: 12 Şubat 2019; Bağlantı: https://interestingengineering.com/
- The Compass and Other Magnetic Innovations; Bağlantı: https://www.thoughtco.com/
Matematiksel
