Antik filozofları hayal ettiğimizde aklımıza gelen görüntü genellikle bir erkek olacaktır. Ancak kadın filozoflar da felsefenin ve beraberinde bilimin gelişimini şekillendirmişti. Bu kadın filozofların yazıları büyük ölçüde günümüze ulaşamasa da, sözlü öğretileri çağdaşları üzerinde önemli bir etki yaratmış ve sesleri çağlar boyunca yankılanmıştır.
Örneğin Eski Mısır’da yaşamış olan Merit Ptah (MÖ 2700) tarihte ismiyle anılan ilk kadın doktor olmasıyla bilinmektedir. Ay Tanrısı Nanna’nın Ur Kenti’ndeki ana tapınağının baş rahibesi Enheduanna, yıldızlar ve ayın döngülerini kaydetmek için gözlemciler görevlendiren ilk rahibedir. Kendisi ayrıca kayıtlı edebiyat tarihinde birinci tekil şahıs kullanarak yazan ilk kişidir.
Antik çağ bilim kadınlarının ne yazık ki bir çoğunun adı günümüze erişmemiştir. Ancak isimleri günümüze erişen ve haklarında daha fazla bilgi sahibi olduklarımız da mevcuttur. Bu yazıda antik dönemin beş kadın filozofu ile tanışalım.
Theano (MÖ 5. yüzyıl)
Antik Yunanistan’a dair hikayelere göz attığınız zaman, kadın filozoflara fazla sık rastlanmadığını fark ederseniz. Ancak yaşadıkları dönemde iz bırakmış öyle kadınlar vardır ki, onlardan söz etmemek imkansızdır. Hypatia gibi bazı isimler günümüzde artık yeterince tanınmaktadır. Ancak çoğu kişinin adını bilmediği ünlü bir isim Pisagor’un karısı Theano’dur.
‘Düşünmeyen bir kadın olmaktansa başıboş bir at olmak daha iyidir’ sözünü söylemiş olan ve Hypatia’dan çok önce yaşamış olan Krotonlu Theano ilk kadın filozof olarak kabul edilmektedir. Pisagor’un yandaşı ve karısı olan Theano, Pisagor’dan sonra Pisagorcu topluluğu yönetmiştir. Kızları Damo, Mya, Arignote birlikte topluluğu manevi olarak bir arada tutmaya çalışmıştır. Onun döneminde Pisagor öğretisi, Antik Ege’nin tümüne ve Mısır’a dek yayılmıştır.
Theano, MÖ 546 dolaylarında, muhtemelen Girit’te doğdu. Erken yaşamı iyi bilinmemekle birlikte, Orphic Brontinus’un kızı olduğuna inanılmaktadır. Babası, Osiris kültüne odaklanan dini bir grubun üyesiydi. Bu grup reenkarnasyona inanmaktaydı. Günümüzde Pisagor felsefesinde de bu inanışın izlerine rastlamak mümkündür. Bu, Theano’nun kocasını birçok yönden motive etmiş olabileceğini gösteriyor.
Theano’nun Pisagor Okulu’ndaki gerçek konumu kesin olarak bilinmemektedir. Theano’dan bize anlamlı, kısa sözler ve ahlak öğütlerinden oluşan toplu anlatılar kalmıştır. Gelecekte hayatıyla ilgili daha fazla ayrıntı keşfedilirse biyografisinin tamamlanması ve hak ettiği itibarını elde etmesi mümkün olacaktır.
Aspasia (MÖ 460-401)
Aspasia (M.Ö. 470 – MÖ 428’den sonra), ünlü Atinalı politikacı Perikles’in sevgilisiydi. Kendisinin Perikles’in politikaları üzerinde etkili olduğu bilinmektedir. Hatta, Perikles’in bazı konuşmalarını Aspasia’nın yazdığına ilişkin kanıtlar vardır. Kendisi birçok antik Yunan metninde, erkekleri güçlü bir şekilde kontrol eden biri olarak tanımlanır
Sokrates genellikle ” Bildiğim tek şey, hiçbir şey bilmediğimdir.” sözü ile anımsanır. Ancak Platon, ünlü eserlerinden biri olan Sempozyum’da onun “aşk hakkındaki gerçeği” Diotima isimli zeki bir kadından öğrendiğini söylediğini aktarır. Günümüzde bir çok araştırmacı Diotima isimli bir kadının var olmadığını ancak Sokrates’in Aspasia’dan bahsettiğini düşünmektedir.
Hatta Sokratik yöntem olarak bilinen yöntemin, gerçekte Aspasia’nın yöntemi olduğunu ve öğrencisi Sokrates’in bunu gençlik yıllarında ondan öğrendiği tahmin edilmektedir. Kimi araştırmacılara göre de Sokrates gençlik yıllarında Aspasia’ya aşık olmuş ve aslında karşılıksız aşkı nedeniyle de felsefe ile ilgilenmeye başlamıştır.
Gerçeği kesin bilmemiz elbette mümkün değil. Onun özel öğretileri hakkında yazılı bir eser veya bilgi mevcut olmasa da, bir kadın olarak başarılarının dikkate değer olduğu biliniyor. Ayrıca devlet adamları, sanatçılar ve iyi eğitim almış kadınların geldiği, tartışmaların yapıldığı bir salon açtığı da düşünülüyor. Belki de güzel, dinamik ve zeki bir kadın filozof olan Aspasia’yı Avrupa felsefesinin kurucularından biri olarak gerçek statüsüne kavuşturmanın zamanı gelmiştir.
Sosipatra ( MS 4. yüzyıl)
Sosipatra MS 4. yüzyılın ilk yarısında Efes’te varlıklı bir ailenin çocuğu olarak doğmuştur. Neoplatonist bir filozoftur ve Neoplatonik ( Yeni Platonculuk) dönemde saygı duyulan öğretmenlerinden biri olarak kabul edilmektedir. Kapadokyalı Eustathius ile evlenmiş ve üç oğulları olmuştur. Kendisinin kocasının ölümünün ardından Bergama’ya taşındığı ve burada felsefe öğretmeni olan Aedesius ile bağlantı kurduğu bilinmektedir. İkili burada bir okul kurmuşlar ve öğretilerine devam etmişlerdir.
Kendisinin önemli bir kadın filozof olduğu düşünülse de ne yazık ki hayatlarının devamında ait detaylar belirsizdir. Yunan tarihçi Eunapius‘un Sofistlerin Yaşamları adlı eserinde aktardığı bir hikâye, onun büyülü güçlerle olan ilişkisine dikkat çekmektedir. Eunapius’un kitabının önemli bir bölümünü Sosipatra’ya ayırmasının nedeni kesin değildir. Ancak bunun nedeninin onu bir öğretmen olarak onurlandırmak olduğu da düşünülmektedir.
Hipparchia (MÖ 360-280)
Hipparchia, Antik Yunan’ın bilinen az sayıdaki kadın filozoflarından biridir. Kocası Kinik düşünür Crates ile birlikte yoksulluk içinde bir ömür sürmüştür. Hipparchia hakkındaki bilgilerimizin çoğu daha sonraki isimler tarafından yazılan anekdotlar ve sözlerden gelmektedir. Hipparchia‘ya doğrudan atfedilen herhangi bir eser bulunmamakla birlikte, kaydedilmiş anekdotlar onun hem doğrudan Kinik retoriğine hem de geleneksel cinsiyet rollerine aykırı tutumuna vurgu yapmaktadır.
Kocasıyla birlikte Hipparchia temel Kinik öğretilerini benimsemiştir. Kinikler, sahip olduğumuz şeyleri ve alışkanlıklarımızı terk edip, yalnızca temel biyolojik gereksinimleri önceleyerek, daha çok hayvanlara benzer bir yaşamı benimsememiz gerektiğini savundular. Bu, sağlık, zenginlik, güç ve şöhret için tüm geleneksel arzuları reddetmek ve her türlü mal ve mülkten uzak bir hayat yaşamak anlamına gelmektedir. Hipparchia‘nın kocası Crates ile birlikte geç dönem Stoacılık’ın üzerinde doğrudan bir etkisi olduğu da kabul edilmektedir.
İskenderiyeli Hypatia
İlk kadın filozofları anlatan bir yazıda Hypatia mutlaka yer alacaktır. Hypatia bir matematikçi, astronom ve ilk kadın filozoflardandır. Kendisi günümüzde iki şey için genellikle anımsanmaktadır. Bunlardan ilki elbette felsefi, matematiksel ve astronomik öğretileridir. İkincisi ve akıllara daha çok yer etmiş olanı da trajik biçimde öldürülmesidir.
Hypatia’nın babası olan filozof ve matematikçi Theon’un İskenderiye’deki Mouseion adlı prestijli üniversitenin yöneticisiydi. Kaynaklardan anladığımız kadarıyla da Hypatia büyüdükçe yetenek açısından babasını çok geride bırakacaktı.
Hypatia’nın felsefi metinlerinden hiçbiri günümüze ulaşamadığı için, kendisinin bu konuda herhangi bir orijinal teori geliştirip geliştirmediği bilinmemektedir. Ancak onun antik felsefeye hakim olan Neoplatonist okulun bir parçası olduğunu biliyoruz. Bu okul, özellikle matematiği, kişiyi ilahi olana yaklaştıran bir entelektüel faaliyet olarak görmesiyle bilinmektedir. Neoplatonist filozofların amacı, felsefi tefekkür ve entelektüel çaba yoluyla Tanrı ile birliğe ulaşmaktı. Hypatia için akıl ve din ayrılmazdı. Kendisi hakkında daha fazla bilgiye bu yazıdan erişebilirsiniz: İskenderiyeli Hypatia: Bir Kadın Filozofun Yaşamı ve Ölümü
Kaynaklar ve İleri okumalar:
- Three Ancient Greek Female Philosophers You Should Know. Yaınlanma tarihi: 18 Şubat 2023. Kaynak site: The Collector.. Bağlantı: Three Ancient Greek Female Philosophers You Should Know
- Women Scientists of Antiquity; Yayınlanma tarihi: 20 Ekim 2017; Kaynak site: Discover Magazine. Bağlantı: Women Scientists of Antiquity/
- 7 great female scientists that have made history; Yayınlanma tarihi: 6 Kasım 2018. Bağlantı: 7 great female scientists that have made history/
- Women scientists in the ancient world and Middle Ages; Bağlantı: https://www.britannica.com
Matematiksel
