31 Aralık 2014, tıp tarihinin en önemli isimlerinden birinin doğumunun 500. yıl dönümüydü. O, bilimsel tarihin en zarif ve etkili kitaplarından birini yazdı. Araştırmalarının başarısı, insan vücudunun anatomik yapısına ilişkin anlayışımızda ve doktorların incelemek ve öğretmek için kullandıkları yöntemlerde devrim yaratarak günümüze kadar geldi. Kahramanımızın adı Andreas Vesalius’du.
Andreas Vesalius Kimdir?
31 Aralık 1514’te Belçika’nın Brüksel kentinde doğdu. Brüksel, o zamanlar Kutsal Roma İmparatorluğu’nun bir parçasıydı. Hekim bir aileden geliyordu. Hem babası hem de büyükbabası kutsal Roma imparatoruna hekim olarak hizmet etmişti. Çocukken, akranlarını tiksindirmesine rağmen kendisi hayvanların teşrihine büyük ilgi gösterdi. Bu sebepledir ki, anatomik araştırmalar için en önemli merkez olan Paris’te tıp okumaya başladı.
Ancak Kutsal Roma İmparatorluğu Fransa’ya savaş ilan ettiğinde derecesini tamamlamadan ayrılmak zorunda kaldı. Daha sonra Louvain Üniversitesi’ne geçti. Ardından da doktora eğitimi için Padua’ya taşındı. 1537’de eğitimini tamamlar tamamlamaz kendisine cerrahi ve anatomi kürsüsü teklif edildi.
İmparatorluk hizmeti geleneğini sürdürerek, İmparator V. Charles’ın sarayında doktor oldu. Devamında da 1555’te Charles’ın oğlu İspanya Kralı II. Philip’e hizmet etti. 15 Ekim 1564’te Yunanistan’ın Zakynthos adasından eve dönüş yolculuğu sırasında öldü.
Andreas Vesalius Anatomi Biliminde Devrim Yaptı
Vesalius o güne kadar öğretilenin aksine, diseksiyonları (herhangi bir organizmanın içyapısını incelemek üzere dışını yarıp parçalara ayrılması) kendisi yapmakta ısrar etti. Sonrasında da öğrencilerini de aynısını yapmaya teşvik etti. Ona göre ameliyatlar anatomik bilgiye dayalı olmalıydı.
1539’da Vesalius’un çalışmalarıyla ilgilenmeye başlayan Padua’lı bir yargıç, idam edilen suçluların cesetlerini kendisine sundu. Bu sayede Vesalius’un insan bedenini daha fazla inceleme şansı oldu. Sonucunda, Galen ile kendi gözlemlerinin farklı olduğunu ve insanların maymunlarla aynı anatomiyi paylaşmadığını fark etti. Örneğin Vesalius, Galen’in insan çenesinin iki kemikten oluştuğunu iddia ederken yanıldığını gözlemledi.
Vesalius’un keşfettikleri, anatomi tarihinin belki de en önemli şahsiyeti olan Galen’in 200’den fazla öğretisiyle çelişiyordu. Ancak Galen, dini nedenlerle insanın anatomik yapısını inceleyemediğinden bu konuda sınırlı birikime sahipti. Çünkü Roma gelenekleri, Galen’in insan bedenlerini incelemesini engellemişti. O’da domuzlar, maymunlar ve köpekler gibi diğer canlıların anatomik yapısına güvenmeye zorlamıştı.
Galen’in Selefi Olarak Vesalius
Öğretmenlerin ve öğrencilerin ders kitaplarında bulduklarını ezberlemek yerine kaynağına erişerek anatomi çalışmaları konusunda ısrar eden Vesalius, bir anlamda Galen’in doğrudan gözlem tutkusunun alevlerini yeniden ortaya çıkardı.
Bununla da kalmayarak aynı zamanda öğrencilerini bin yılı aşkın bir süredir görülmemiş seviyelere yükseltti. Bu süreçte gerçekten dikkate değer anatomik örnekler yaratıyordu. 1543’te ünlü bir suçlunun vücudunu halka açık şekilde teşrih ederek günümüze kadar gelen en eski ve eksiksiz anatomik iskeletini üretti. Bugün bu örnek hâlâ İsviçre’nin Basel kentinde sergileniyor.
Vesalius’un en dikkat çekici başarısı, İnsan Vücudunun Yapısı Üzerine (De Humani Corporis Fabrica) adlı eseridir. Kemikleri, kasları, kan damarlarını, sinirleri, sindirim sistemini, kalbi ve beyni anlatan bu eser yedi ciltten oluşur.
Kitaplarda yer alan çalışmaların çoğu, bugüne kadar üretilmiş en mükemmel anatomik görüntüler arasında kabul edilen 200’den fazla resim içeriyor. Tuttuğu sanatçılar tarafından üretilen çizimler, reprodüksiyon için ahşap bloklara oyulmuştu.
Bu eser, bedeni hareketsiz bir et olarak değil, canlanmış ve hareket halinde gösterir. Bu sayede vücut yapısının biçim ve işlevsel ilişkisini vurgular. Aynı derecede etkileyici olan başka bir nokta ise, Vesalius’un başyapıtını inanılmaz derecede genç bir yaştayken (28 yaşında) -tıp alanındaki çoğu otoritenin kendisinden bir veya iki kuşak kıdemli olduğu bir dönemde- yazmış olmasıdır.
Son olarak,
İnsan anatomisi anlayışımız Vesalius’tan bu yana oldukça ilerledi. Mikroskobun icadı, Vesalius’un hayal bile edemeyeceği bir hücre dünyasının kapılarını araladı. Bilgisayarlı Tomografi (CT) ile Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) tarayıcılarının icadı ise, insan formunun içini insanlar hayattayken ve neşter kullanmaya gerek kalmadan incelemeyi mümkün kıldı.
Yine de bu daha yakın tarihli yenilikler bile, bedeni anlamak isteyenlerin onu kendi gözleriyle görmeleri gerektiğinde ısrar eden Vesalius’un ruhunu taşıyor. Çünkü insan vücudunu tanımak isteyenlerin, sorumluluğu başkalarına devretmek yerine, doğrudan inceleme yapmalarının gerekli olduğunu söyleyerek cerrahi ve anatomiyi, tıbbın diğer dallarına kıyasla daha az önemli gören çağdaşlarının aksine, anatomik araştırma ve öğretim için oldukça yüksek standartlar oluşturdu.
Bu yeni anatomik vizyonu dünyaya sunarken, putları yıkmaktan çok, tıbbın en önemli metni olan insan formunun yapısal önceliğini yeniden inşa etti. Bilim, sanat ve hümanizmi harmanlayarak biyoloji ile tıbbı yeni keşif yollarına yönlendirdi. Ayrıca göz atmak isterseniz: Harriet Cole’un Sinir Sistemi Bize Ne Anlatıyor?
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- The man who revolutionized our knowledge of the human body; (Erişim Tarihi: 15.12.2022); Bağlantı: https://theconversation.com
- Andreas Vesalius (1514-1564); (Erişim Tarihi: 15.12.2022); Bağlantı: https://www.bbc.co.uk/
Dip Not
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
