Parfümlerde çekici bir koku elde etmek için egzotik çiçekler, turunçgiller gibi malzemelerin olduğunu düşünürüz. Ancak bazı parfümlerde ambergris yani akamber adı verilen daha az bilinen bir bileşen kullanılması da olasıdır.
İnsanı rahatsız eden şey ise yaygın olarak “balina kusmuğu” olarak adlandırılan bu maddenin, ispermeçet balinalarının bağırsaklarından gelmesidir. İşin ilginç tarafı bu kulağa hoş gelmeyen maddenin bir parçası binlerce hatta milyonlarca dolara alıcı bulabilmesidir. Neden ispermeçet balinaları derseniz cevap ise kalamarla ilgili olacaktır.
1895’te New York Times tarafından tanımlandığı şekliyle, bu koku “yeni biçilmiş saman, eğrelti otlarının nemli odunsu kokusu ve menekşenin mümkün olan en hafif kokusu” nun bir karışımı biçimindedir.
Aslında, ambergris’in adı Fransızca ambre gris yani gri kehribardan gelir. Bu biçimde bahsedilmesinin nedeni de başlangıçta ambergris’in kehribarla ilişkili olduğu düşünülmesiydi. Rengi ve görünüşü binlerce yıl boyunca insanları etkileyen ve bu nedenle genellikle süs eşyası olarak kullanılan kehribar (İng: amber), kozalaklı ağaçların doğal reçinesinin fosilleşmiş hali olan organik bir taştır. Ancak oluşma biçimi açışından ambergris kehribardan çok daha farklıdır.
Ambergris (Akamber) Nedir?
Ambergris yüzyıllardır insanlar tarafından çeşitli amaçlar ile kullanılmaktadır. Maddenin fosilleşmiş kanıtları yaklaşık 1,75 milyon yıl öncesine dayanır. Bu da insanların onu 1000 yıldan fazla bir süredir kullanıyor olduğu anlamına gelecektir.
Bu madde kimi zaman hastalıklardan korunmak için boyunlarına asmışlar, kimi zaman da tütsü, afrodizyak ve hatta ilaç olarak kullanmıştır. Ayrıca denizin hazinesi ve yüzen altın olarak da anılmıştır. Ancak tarihe göz attığımız da uzun süre boyunca insanların bu kullandıkları şeyin tam olarak ne olduğunu anlayamadıkları da görülmektedir.
Mesela 15. yüzyıldan kalma bir bitkisel ilaç ansiklopedisi, ambergris’in ağaç özsuyu, deniz köpüğü ve hatta belki bir tür mantar olabileceğini öne sürer. Ayrıca yüzyıllar boyunca, dünyanın kıyılarına vuran bu mumsu maddenin nereden geldiği de anlaşılamamıştır.
Ambergris’i ilk kimin kullanmaya başladığını bilmiyoruz. Ancak en eski referanslardan bazıları MS 700 yılına kadar uzanıyor. Araplar onu aramak için özel olarak eğitilmiş develer kullandılar. Ming Hanedanlığı, onu değerli taşlar ve baharatlarla birlikte Sri Lanka ve Afrika’dan ithal etti. Marie Antoinette de ambergris’in büyülü hale getirdiği efsanevi parfümleri sipariş etti.
Ambergris Nasıl Oluşur?
Yıllar içinde kökenin gizemi ambergris’i daha da popüler hale getirdi. Nihayetinde Bostonlu doktor Zabdiel Boylston gerçeği 1724’te ortaya çıkardı. Philosophical Transactions bilimsel dergisinde yayınlanan bir makalede, ambergrisin ispermeçet balinasının bağırsaklarından geldiğini açıkladı.
Anlaşılan bu gizemli madde ispermeçet balinasının en sevdiği yemek olan kalamarın sindirilemeyen kalıntılarıydı. Yani balina kusmuğu değil aslında dünyadaki 350.000 ispermeçet balinasının sadece yüzde birinde meydana gelen, balina dışkısının bir parçasıydı. Üstelik beklendiği üzere normal kokusu mide bulandırıcı ve rengi siyahtı. Ancak okyanusta kaldıkça rengi ve kokusu değişiyor ve sonunda pürüzsüz ve mis kokulu bir hale geliyordu.
Günümüzde Ambergris Nasıl Kullanılıyor?
1940’ların sonunda, İsviçreli kimyager Max Atoll, sentetik bir ambergris olan “ambrox”u yarattığında endüstriyi dönüştürdü. Bu, kumsallarda ambergris arama ve hatta ispermeçet balinalarını öldürme ihtiyacını azalttı. Ancak parfüm topluluğu, sentetik ambergrisin koku testini geçip geçmediği konusunda hala bölünmüş durumda.
Günümüzde ambergris kimi parfümlerde kullanılan lüks bir madde olmaya devam ediyor. Bu nedenle 2021 yılında Yemenli balıkçılar ölü bir balinanın karnında 280 kiloluk ambergris bulduğunda, onu 1,5 milyon dolara satabildiler.
Amberlerin toplanmasını ve satışını düzenleyen yasalar dünyanın her yerinde farklılık gösterir. Bazı ülkelerde ambergris ve diğer tüm balina türevli ürünler yasaklanmıştır. Ancak başka yerlerde ya yasaldır ya da gri bir alandır. Ama ambergris ispermeçet balinalarının doğal olarak oluşan bir atık ürünü olarak kabul edildiği için onu sahilden veya denizden toplamak yasaldır. Bu nedenle etkileyici parfümlerin içinde hala yer alması olasıdır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Ambergris, The Rare ‘Whale Vomit’ Used In Perfume. Yayınlanma tarihi: 5 Kasım 2022. Bağlantı: Ambergris, The Rare ‘Whale Vomit’ Used In Perfume
- What is ambergris? Bağlantı: What is ambergris?
- What Is Ambergris and Where Does It Come From? Bağlantı: What Is Ambergris and Where Does It Come From?
- In Search of Ambergris, a Highly Prized Slurry of Squid Beaks and Whale Feces. Yayınlanma tarihi: 18 Mart 2016. Bağlantı: In Search of Ambergris, a Highly Prized Slurry of Squid Beaks and Whale Feces
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
