Birden çok alanda uzmanlaşabilen insanlar, odaklanmanın epey zor bir başarıya dönüştüğü 21. yüzyıl ve bu yüzyılın insanı için oldukça dikkat çekici kişiler olarak görülebiliyor. Ancak bunu başaran bilim insanlarından biri Alfred North Whitehead idi.
Alfred North Whitehead (1861–1947), önemli bir matematikçi, mantıkçı, eğitimci ve filozoftur. Whitehead’in düşüncesinin şaşırtıcı karmaşıklığı, yazısının olağanüstü edebi kalitesiyle birleşince, kendisi en çok alıntılanan, ancak en az okunan filozoflardan biri olarak bilinmektedir. Bertrand Russell ile beraber yazdığı “ Principia Mathematica ” adlı ortak çalışmayla tanınmasına rağmen, özellikle süreç metafiziği alanında felsefeye son derece yenilikçi katkılar da yapmıştır.
Kısaca Alfred Whitehead
Alfred North Whitehead 15 Şubat 1861’de İngiltere’de dünyaya geldi. 1880 yılında, özellikle matematik alanında aldığı yüksek puan ve burs ile Trinity’de öğrenciliği başladı. Bu burs ayrıca Whitehead’i daha fazla mükafat ve itibar için nitelikli bir kişi kıldı ve sonunda onun Trinity’e öğretim görevlisi olarak seçilmesine olanak sağladı.
Whitehead’in kariyerinin erken dönemlerinde öğretim üzerine yoğunlaştığı ve 1884’ten1910’a Trinity’de ders verdiği bilinmektedir. Bu dönemde yayınlanmış herhangi çalışması bulunmamaktadır. Whitehead 1891’de, otuz yaşına geldiğinde Evelyn Wade ile evlendi. Bu sayede de daha üretken bir döneme başlamış oldu. Whitehead bu dönemde ilk büyük yayını olan ” Evrensel Cebir Üzerine İnceleme” adlı çalışmasını yazmaya başladı. Kitap matematik açısından beklenen ilgiyi görmese de , onun 1903’de “Kraliyet Cemiyeti Üyesi” olarak seçilmesine zemin hazırladı.
Alfred Whitehead Ve Principia Mathematica
İlk çalışmasının yayınlanmasından sonra Whitehead, Principia Mathematica adı ile bilinen eser üzerinde, öğrencisi olan ve sonunda Trinity’de akademisyen olacak Bertrand Russell ile uzun süren bir işbirliğine başladı.
Whitehead ile Russell, bu dev eserde tüm aritmetiksel kavramların saf mantıksal kavramlarla tanımlanabileceğini göstermeye çalıştılar. Böylece aritmetik aksiyomların tamamı, saf mantıksal doğruluklar olan az sayıda temel önermeden çıkmış olacaktı. Bu sayede daha önceki çalışmalarında bulunan paradoks ve çelişki türlerinden kaçınırken, matematiğin tamamını mantıksal aksiyomlardan türetmiş olacaklardı.
Whitehead’in projedeki rolü, Russell’la birlikte ilk üç cilde ait geniş kapsamlı ayrıntılar üzerinde çalışmaktan ziyade, geometrinin mantıksal temelleri olacak olan dördüncü cildin başlıca yazarı olmaktı. Ancak kitabın kalınlığı nedeniyle dördüncü cildi hiç ortaya çıkmadı. Russell ve Whitehead bu çalışmaları sayesinde dünya çapında ün kazandı.
1900’e gelindiğinde, Whitehead, otuz yıldır Trinity College’da bulunmaktaydı ve yaratıcılığının tıkandığı bir aşamayı gelmişti. Bu dönemde arkadaşı ve meslektaşı Andrew Forsyth evli bir kadınla olan ilişkisi nedeniyle mevcut kadrosunu yitime durumuyla yüzleşmek zorunda kalmıştı. Bunu biraz da bahane ederek Whitehead kendi profesörlüğünden de istifa etti. 49 yaşındayken, bir iş güvencesi olmadan, ailesini Londra’ya taşıdı.
Alfred North Whitehead’in Felsefi Çalışmaları
Whitehead’in felsefi yaratıcılığın patlaması burada gerçekleşti. On yıllardır süren mantık ve uzaysal düşünme araştırması, bilim, doğa ve Einstein’ın görelilik kuramı üzerine üç kitap serisinde kendini açığa vurdu. 1914’te, Londra’daki “Bilim ve Teknoloji Kraliyet Koleji” onu uygulamalı matematik profesörü olarak atadı.
1921 yılına gelindiğinde, Whitehead altmışına, yani İngiliz akademik sistemi içindeki zorunlu emeklilik yaşına ulaşmıştı. 1924’te, Harvard Üniversitesi’ne felsefe profesörü olarak atanmayı kabul etti. Harvard dönemi onun en verimli olduğu dönem olacaktı. “ Bilim ve Modern Dünya ”, “Süreç ve Gerçeklik” ve “Fikirler Serüvenleri” isimli yayınlarını bu dönemde kaleme aldı.
Whitehead, 1937’de emekli oluncaya kadar Harvard’da öğretime devam etti. 1931’de İngiliz Akademisine seçildi ve 1945’de “Liyakat Nişanı” aldı. 30 Aralık 1947’de yaşamını yitirdi. Vasiyetinde eşinden ölümünün ardından tüm çalışmalarını yakmasını istemişti. Çünkü düşüncelerinin değerlendirilmesinin sadece yayınlanmış çalışmalarına dayanması gerektiğine inanıyordu.
Yazımızın bitiminde göz atmak isterseniz: Matematiğin Büyülü Denizine Felsefe İle Dalmak Mümkün müdür?
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Alfred North Whitehead. Yayınlanma tarihi: 4 Temmuz 2018; Bağlantı: https://plato.stanford.edu/
- Bilime ve Bilgeliğe Adanmış Bir Hayat. Alfred North Whitehead (1861-1947). Gary L. Herstein Çeviren: Y. Emre KARABACAK https://www.academia.edu/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
