“Alfa kurt” ve “alfa köpek” kavramları dilimize tamamen yerleşmiş kelimelerdir. Bu hayvanları sürülerine lider, hâkimiyet için savaşan hayvanlar olarak hayal etmiş olmalısınız. Sonucunda Yunan alfabesinin ilk harfi olan alfa ilk anlamına da gelir. Bu da bir nevi liderliği sembolize eder.
Kurt sürülerinin acımasız bir diktatör tarafından yönetildiği fikri yaygındır ve bir tür baskınlık erkek egemen toplumların yapısına da son derece uygundur. Benzer bir fikri Alfa erkekte de görebilirsiniz. Ancak üzgünüz. Bu fikir aslında sadece filmlerde geçerlidir.
Ancak hemen kendinizi suçlamayın. Sonucunda birçok vahşi yaşam biyoloğu, bir zamanlar kurt sürülerindeki hiyerarşiyi tanımlamak için alfa ve beta gibi terimler kullanıyordu. Bunun bir efsane olduğu ortaya çıktığından beri uzmanlar “alfa” terimini büyük ölçüde kullanmaktan vazgeçti.
Alfa Kurt Yoksa İse O Zaman Sürüye Kim Liderlik Eder?
Vahşi doğada kurt sürülerinin çoğu dişi ve erkek bir çift tarafından yönetilen ailelerden oluşur. Yani bu ikili aslında sürünün ebeveyni konumundadırlar. Bunun sonucunda da üstünlük için kanlı düellolar nadiren gerçekleşir. Sonucunda bir erkek kurt sürünün babası, bir dişi kurt ise annesidir. Bu biçimde baktığımızda babaya alfa demenin hiç bir anlamı yoktur. Tüm ebeveynler yavrularına karşı baskın (dominant) olacaktır; dolayısıyla onlara “alfa” demek hiçbir ek bilgi vermez.
Vahşi kurt sürüleri genellikle üreyen bir erkek, üreyen bir dişi ve bunların son iki veya üç yıldır henüz kendi başlarına yola çıkacak kadar büyümemiş sayısı 6 ila 10 arasında değişen yavrularından oluşur. Aile içinde bir hiyerarşi söz konusudur.
Yavrular anne ve babalarına itaat ederler. En küçük yavrular da büyük kardeşlerine boyun eğerler, ancak yiyecek kıt olduğunda, ebeveynler önce gençleri besler. Hakimiyet için iç savaş, tipik bir sürüde temelde duyulmamış bir şeydir.
Yavrular iki ila üç yaşlarındayken, kendi sürülerini oluşturmayı hedefleyerek eş aramak için sürüyü terk ederler. Mevcut sürünün hakimiyeti için babaya meydan okuyan alfa kurt kavramı, kurtların yaşam kitabında yer almaz. Şimdi gelin önce efsaneyi sonrasında da işin arka planını öğrenelim.
Alfa Kurt Efsanesi Nasıl Ortaya Çıktı?
Bu terminoloji, 20. yüzyılın ortalarında tutsak kurt sürüleri üzerinde yapılan araştırmalardan ortaya çıktı. 1940’lı yıllarda İsviçre’deki Basel Hayvanat Bahçesi’nde tutsak kurtlar üzerinde davranış incelemeleri yapan Rudolf Schenkel’in gözlemlerine dayanarak ‘‘Hemcinsleri arasında her türlü rekabeti baskılayan alfa bireyler, bu sayede sosyal konumlarını korumaya çalışır” diye yazmıştı.
Schenkel’in bu araştırması önemliydi. Sonucunda kurtlarla ilgili ilk araştırmalardan birisiydi. Ancak temelinde bir sorun vardı. Bu araştırmada vahşi doğada var olan kurtlar kullanılmamıştı. Aslında Schenkel, esaret altında yaşayan iki kurt sürüsünü incelemişti.
Ancak tutsak hayvanların davranışları temelde doğada özgür olanların davranışlarına benzemez. Kurtları esaret altında tutarken, insanlar tipik olarak yetişkin hayvanları ortak bir akrabalık olmaksızın bir araya getirir. Bu durumlarda, bir baskınlık hiyerarşisi ortaya çıkması olasıdır. Aynı hiyerarşi kurtlar özgür bırakıldıkları zaman gözlemlenmeyecektir.
Dünya’nın en ünlü kurt araştırmacılarından David Mech’in 1970 yılında yazdığı Kurtlar: Nesli Tehlikedeki bir Türün Ekolojisi ve Davranışları (The Wolf: Ecology and Behavior of an Endangered Species) kitabı, alfa kurt kavramının yaygınlaşmasında istemeden önemli bir rol oynamıştır.
Son yıllarda, Mech dahil olmak üzere hayvan davranışçıları, vahşi doğada kurtları incelemek için giderek daha fazla zaman harcadılar ve gözlemledikleri davranışlar, Schenkel ve diğer hayvanat bahçesine bağlı kurt gözlemcilerinin gözlemlediklerinden farklı oldu.
1999’da Mech’in “Alpha Status, Dominance, and Division of Work in Wolf Packs” adlı makalesi Canadian Journal of Zoology’de yayınlandı. Çalışma, birçok kişi tarafından kurt sürülerinin yapısını anlamada bir dönüm noktası olarak görülüyor.
İlerleyen süreçte David Mech yazdıklarının doğadaki özgür kurtlar için gerçeği yansıtmadığını fark etmişti. Devamında da yayınevinden eski kitabın baskısını durdurmasını talep etti. Ancak ilginç bir biçimde bu talebi nihayetinde 2022 yılında dikkate alınacaktı.
İnsan Müdahalesi Kurtların Davranışlarında Değişikliklere Neden Olabilir
Nadir durumlarda, kurt sürüleri normalden fazla büyür. Etrafta çok fazla risk olduğunda yetişen yavrular güvenlik açısından ailelerinden ayrılmak istemez. Buna bir örnek Amerika’da Yellowstone Ulusal Parkında yaşayan kurtlardır.
1930’lu yıllarda, diğer canlı türlerine zarar verdikleri düşüncesiyle yok edilmişti. Ancak bu devamında kimsenin aklına gelmeyen bir sorun ortaya çıkmış ve avlanma riski ortadan kalkan geyiklerin sayısı kontrolsüz bir biçimde artmaya başlamıştı.
Bunun doğal ekosisteme verdiği zarar anlaşılınca, 1995’de 14, ertesi yıl da 17 kurt, Yellowstone Ulusal Parkı’na bırakıldı. Ancak bu durumda da kurtların kendi ekosistemine insan eliyle bir müdahale söz konusu olduğu için kurt sürüleri kalabalıklaşmaya başladı.
Bir sürüde böyle bir artış meydana geldiğinde, birden fazla üreyen çift olabilir. Bunun sonucunda da rekabet ortaya çıkması olasıdır. Bu durumda, baskın bir kurt ortaya çıkacaktır ve alfa kurt terimi geçerli olur. Ancak sanılanın aksine bu alfa kurt erkek değil kararları veren baskın bir dişidir.
Son olarak avcılık da sürünün hangi üyesinin öldürüldüğüne bağlı olarak kurt ailelerini de değiştirebilir. Ebeveyn kurtlar daha yaşlı oldukları için, hayatta kalma içgüdüleri daha baskındır. Bunun sonucunda da daha az hata yaparlar. Bu nedenle hayatlarını kaybedenler genellikle daha genç kurtlar olur. Ancak ebeveynler öldürülürse, sürü arayışında olan bir kurt devreye girer. Ayrıca bazı durumlarda da çiftleşmeyen yedek bir yetişkin, yavruların korunmasına ve yiyecek avlanmasına yardımcı olur.
Sonuç Olarak;
Son olarak, kurt sürülerinin insan müdahalesine nasıl tepki verdiği konusunda bölgeler arasında pek çok değişkenlik söz konusudur. Araştırmacılar tutsak hayvanları inceleyerek kurt dinamikleri hakkında yanlış sonuçlara vardıktan on yıllar sonra, insan eylemlerinin sürülerin işleyişini nasıl etkilediği hala tam olarak net değil. Yine de kesin olan bir şey var ki süreç tek bir alfa kurttan çok daha karmaşıktır.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Is the Alpha Wolf Idea a Myth? Yayınlanma tarihi: 28 Şubat 2023; Bağlantı: https://www.scientificamerican.com
- L David Mech. 2011. Alpha status, dominance, and division of labor in wolf packs. Canadian Journal of Zoology. 77(8): 1196-1203. https://doi.org/10.1139/z99-099
- Why everything you know about wolf packs is wrong. Yayınlanma tarihi: 12 Mart 2013; Bağlantı:
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
