Bir şarkının sinir bozucu bir biçimde aklınıza takılıp kaldığı oldu mu? Hatta aslında nefret ettiğiniz bir şarkının? Ne kadar uğraşsanız da kurtulamazsınız. Siz yok saymaya çalıştıkça, şarkı sanki daha da güçlenir. Bu bir pop şarkısı da olabilir bir tanıtım müziği de. Genellikle akla takılan şarkılardan nefret ederiz, ama kulağımızdan bir türlü gitmez.
Bunun nedeni kulağakaçan sorunu deneyimliyor olmanızdır. Bu soruna İngilizcede verilen earworm (kulak kurdu) adı Almanca ohrwurm’un doğrudan çevirisidir ve anlamı da bir böcek adı olan “kulağakaçan”dır. On kişiden dokuzu kulağakaçanı deneyimlemiştir ve incelemelerinin gösterdiğine göre çoğumuz haftada en az bir kez bir kulağakaçan olayı yaşarız.
Çoğu kişi bunu sinir bozucu bulsa da ne kadar çabalarsa çabalasın kurtulması kolay olmayacaktır. Kafamıza takılıp kalanlar yalnızca şarkılar değildir; zihinsel imgeler de saplanıp kalabilir. Hemen bir deneme yapalım. Beş dakika boyunca, aklınıza gelen her bir imge ya da düşünceyi sesli olarak söyleyin. Her şeyi söyleyebilirsiniz, tek kural beyaz ayı ile ilgili düşünmemelisiniz. Unutmayın, beyaz ayı dışındaki her şey olur. Bir beyaz kutup ayısı imgesi zihninizde beliriverdi mi?
Harvard üniversitesinden sosyal psikolog Profesör Daniel Wegner 1987 yılında ilginç bir deney yapmaya karar verdi. Talimatı şu biçimdeydi. “Lütfen daha önce olduğu gibi aklınızdan ne geçtiğini söyleyin, ama bir istisna dışında. Bu kez beyaz bir ayıyı aklınıza getirmemeye çalışın. Ne zaman ‘beyaz ayı’ derseniz, ya da ne zaman aklınıza ‘beyaz ayı’ gelirse önünüzdeki zile basın.” Katılımcılar kendilerine engel olamıyorlardı. Bunun sonucunda ziller durmadan çaldı.
Bir Şarkı Yada Bir Görsel İmge Neden Akla Takılır?
Wegner’ın çıkarımı, ironik bir şekilde beyaz bir kutup ayısı düşünmemeye çalışmanın, onu aklınızdan çıkaramamanızı daha olası hale getirmesiydi. Wegner şöyle yazdı. “Kişi iyice uyarılır, daha önce alışık olmadığı bir şekilde, yalnızca tek bir şeyi düşünürken bulur kendini. Bu da yeni bir bastırma hissi yaratır ve döngüyü yeniden başlatır.
Yani insanlar istenmeyen düşünceleri bastırmaya çalıştıklarında, bu düşünceler daha da güçlü biçimde zihne akın ederler. Sonraki on yılda Wegner, bu olgunun neden oluştuğuna ilişkin ek araştırmalar yaptı. Wegner alaycı bir şekilde buna “ironik süreç” adını verdi.
Bu kurama göre düşünce bastırma iki süreçten oluşur: Birinci (bilinçli) süreç (başka bir şey düşündürerek) bizi istenmeyen düşüncelerden uzaklaştırır. İkinci (bilinçsiz) süreç, her düşünceyi kontrol eder ve istenmeyen düşünceyle karşılaştırır. İkinci süreç, istemeden beyindeki istenmeyen düşüncenin nöral aktivasyonunu arttırır. Bu durum elbette akla takılıp kalan şarkılar için de geçerlidir.
Aslına bakarsanız o zamandan beri konu ile ilgili bir çok araştırma daha yapıldı. Araştırmacılar akla takılan şarkılar, daha doğrusu arka plandaki süreçler hakkında daha çok fikir sahibi oldular.
Neden Bazı Şarkıların Melodisi Asla Kafanızdan Çıkmaz?
Bilim insanları neden bazı şarkıların kafamızda yer ettiğini ve dilimize takılıp kaldığını kesin olarak bilmiyorlar. Beyaz ayı örneğinde açıkladığımız gibi ironik süreç mekanizmayı açıklıyor. Ancak beynimizin zihinsel mimarisiyle ilgili bir şeyin de sürece katkı sağlaması olası gibi gözüküyor. Ama sürecin tam olarak nasıl işlediği henüz kesinlik sağlamadı. Yine de bir şarkıya aşina olmakla aklımıza takılması arasında bir ilişki var gibi gözüküyor.
Bu durum, belli bir uyarıcıya maruz kalma sayısı arttıkça, ona olan beğeni duygusunun artma eğilimidir. Bu etki, insanlar, öğeler, televizyon programları, şarkılar ve sık sık karşılaşabileceğiniz hemen hemen her şey hakkındaki duygularınızı etkileyecektir.
İnandırıcı gelmediyse şu anda çok sevdiğiniz bir şarkıyı düşünün. İlk duyduğunuz zamanı hatırlıyor musunuz? Muhtemelen ilk seferde şu an dinlediğinizde yarattığı etki gibi bir etki yaratmamıştır. Ancak zaman içinde şarkıyı farklı yerlerde de duymaya başladıysanız bir zaman sonra aklınıza takılıp kalacaktır. Hatta şarkıda nakarat kısmı ne kadar fazla ise bu kısmın akla takılması olasılığı da daha fazla olacaktır.
Hangi Şarkılar Akla Daha Çok Takılacaktır?
Bazı şarkılar diğerlerinden daha akılda kalıcıdır ve bu nedenle kafanızda “otomatik olarak tekrarlanma” olasılıkları daha yüksektir. 2016 yılında yaptığı araştırmaya göre şarkıların kulak kurduna dönüşme olasılığını artıran bazı özellikler vardır. Bunlardan ilki tempodur. Temposu yüksek şarkıların aklınıza takılması daha olasıdır.
Akla takılan şarkıların yükselen alçalan akılda kalması kolay melodik bir tınısı vardır. Yani kendisini sürekli tekrarlayan ve hatırlanması kolay bir müzik temasına sahiptir. Ne demek istediğimizi içinizden “Daha dün annemizin” şarkısını söylerseniz anlayabilirsiniz. Ayrıca bu tip şarkılar içinde, beklenmedik inişler ve çıkışlar, aralıklar, duraklamalar mevcuttur.
Akla Takılan Şarkı Nasıl Unutulur?
Çoğu insan bir şarkının arada sırada kafasına takılmasından çok da rahatsız olmayacaktır. Ancak kimi durumlar da hele de sevmediğiniz bir melodi kafanızda dönüp duruyorsa bu rahatsız edici bir durum olacaktır. Bu durumdan kurtulmak için bazı basit öneriler mevcut.
- Örneğin aklınıza takılan şey genellikle şarkının kısa bir kısmı olur. Bu durumda oturun ve şarkının tamamını dinleyin. Şarkının tamamını sonuna kadar dinlediğinizde beyniniz şarkının tamamlandığı mesajını alır, dolayısıyla tekrarlanmasına gerek kalmaz. Sürecin nasıl işlediğiniz merak ederseniz Zeigarnik etkisine göz atınız.
- Dikkatinizi dağıtın ve beyninizi meşgul edin. Eğer bunu yapamıyorsanız, fiziksel egzersizler de işe yarayacaktır.
- Farklı tempo ve ritimlere sahip şarkılardan oluşan bir çalma listesi oluşturursanız zihninizin belirli bir melodiye takılıp kalması zorlaşacaktır.
- 2015 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre de ilginç ama sakız çiğnemek de, akla takılan bir şarkının gitmesine yardımcı oluyormuş. Ya da en iyisi böyle şeyleri fazla da dert etmeyin.
Kaynaklar ve ileri okumalar
- Taylor S, McKay D, Miguel EC, De Mathis MA, Andrade C, Ahuja N, Sookman D, Kwon JS, Huh MJ, Riemann BC, Cottraux J, O’Connor K, Hale LR, Abramowitz JS, Fontenelle LF, Storch EA. Musical obsessions: a comprehensive review of neglected clinical phenomena. J Anxiety Disord. 2014 Aug;28(6):580-9. doi: 10.1016/j.janxdis.2014.06.003. Epub 2014 Jun 16. PMID: 24997394.
- Schäfer T, Sedlmeier P, Städtler C, Huron D. The psychological functions of music listening. Front Psychol. 2013 Aug 13;4:511. doi: 10.3389/fpsyg.2013.00511. PMID: 23964257; PMCID: PMC3741536.
- Why Do Songs Get Stuck in My Head?; Yayınlanma Tarihi: 24 Haziran 2021; Bağlantı: Why Do Songs Get Stuck in My Head?/
- Why it’s so hard to stop obsessing about things — and what to do about it; Yayınlanma tarihi: 12 Temmuz 2019; Bağlantı: Why it’s so hard to stop obsessing about things — and what to do about it/
- Earworms: why some songs get stuck in our heads more than others. Yayınlanma tarihi: 3 Kasım 2016. Kaynak site: Conversation. Bağlantı: Earworms: why some songs get stuck in our heads more than others
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
