Sıcak hava dalgasıyla mücadele ettiği bu haftalarda klimalar tam kapasitede çalışıyor. Peki, bariz, yeşil bir çözümü gözden kaçırıyor olabilir miyiz? Gölge sağlayan ve doğal klima görevi gören ağaçlar, iklim ısındıkça aşırı sıcaklıklara daha dayanıklı şehirler yaratmaya yardımcı olmakta önemli bir rol oynar. Ancak kentsel alanlarda ağaçlar önemli bir baskı altındadır.
Ağaçları kentsel planlama ve tasarıma dahil etmek, kalkınmanın ve iklime dayanıklı ve hoş gelecek şehirler yaratmanın önemli bir parçasıdır. Peki ağaçlar şehirlerin sıcaklığını nasıl etkiler? Ağacın hava sıcaklığını düşürdüğü söylemi ne kadar doğrudur?
Dünyanın dört bir yanındaki şehirlerde, sıcaklıkları kontrol etmeye yardımcı olmaları için ağaçlar dikilir. Bu nedenle ağaçlar aynı zamanda “doğanın klimaları” olarak da bilinir. Ağaçların soğutma etkisini ölçmenin en kolay yolu parklardaki hava sıcaklığını yakındaki sokaklardaki hava sıcaklığıyla karşılaştırmaktır.
Ancak baştan hatırlatalım. Çok fazla bir fark görmeniz olası olmayacaktır. Evlerin arasına sıkışmış parklarda gündüz ölçülen hava sıcaklığı, genellikle havasız sokaklara göre 1-2 derecede daha düşüktür. Ancak geceleri parklardaki sıcaklık daha bile yüksek olur.
Şehirlerdeki daha az ağaç, kentsel ısı adası etkilerinin oluşmasına neden olur. Bu, binaların ve kaldırımların güneş ısısını emdiği ve sonra onu geri yaydığı zamandır. Üç dereceye kadar artışlar yaygındır ve aşırı durumlarda, gece vakti 12 dereceye kadar artışlar kaydedilmiştir. Bu noktada doğanın doğal klimaları bile yeterli gelmeyecektir.
Ağaçların Hava Sıcaklığına Etkisi Nasıl Olur?
İsviçre’deki ETH Zürih’teki Jonas Schwaab ve meslektaşları, uydular tarafından toplanan kara yüzeyi sıcaklık verilerini kullanarak ağaçlarla kaplı alanlar, parklar ile ağaçsız kentsel yeşil alanlar ve yollar gibi kentsel doku arasındaki sıcaklık farklarını geçtiğimiz yıllarda karşılaştırdılar. Araştırma kapsamında Avrupa genelinde 293 şehri analiz ettiler.
Ekip, şehirlerdeki ağaçlarla kaplı alanların çevredeki alanlara kıyasla çok daha düşük bir kara yüzey sıcaklığına sahip olduğunu buldu. Orta Avrupa’da farklar 8°C ile 12°C arasında ve Güney Avrupa’da ise 0°C ile 4°C arasındaydı. Ekip ayrıca ağaçsız yeşil alanların sağladığı serinliğin ihmal edilebilir düzeyde olduğunu, hatta bazı durumlarda ağaçsız yeşil alanların çevredeki kentsel alanlardan daha sıcak olabileceğini buldu.
Gerçekten de bir şehirde sıcak bir yaz gününde serinlemek için en iyi yerlerden biri ormanlık bir alandır. Bunun ilk akla gelen nedeni ağaçların yaptığı gölge olacaktır. Ağaçların sıcaklık farkına etkisi iki biçimde gerçekleşir. Bunlardan ilki elbette gölge yapmalarıdır. İkincisi ise buharlaşma ve terleme (ya da kısaca “evotranspirasyon”) olarak bilinen süreçtir.
Ağaçların ve diğer bitkilerin yaprakları ve dalları yaz aylarında Güneş’ten gelen enerjinin ortalama %10-30’unun alt kısımlara geçmesine izin verir. Bu etki ağaçların altındaki nesnelerin güneş ışınlarını daha az soğurmasına ve sıcaklıklarının daha az yükselmesine neden olur. Daha geniş ve daha fazla yaprağa sahip bazı ağaç türleri daha da verimlidir. Örneğin, kayınlar üzerlerine düşen ışığın %97’sine kadarını engeller.
Ağaçlar ayrıca binaları da serinletecektir. Sonucunda gölgeleri güneş ışınlarının pencerelerden içeri girmesini veya dış duvarların ısınmasını da engeller. Yapılan araştırmalar bunun klima maliyetlerini %20 ila %30 oranında azaltabileceğini göstermiştir.
Ağaçlar Sıcaklık Farkını Sadece Gölge Yaparak Sağlamaz
Az evvel de dediğimiz gibi ağaçlar sıcaklıkları terleme süreçleri sayesinde de düşürür. Ağaçlar, radyasyonu yere ulaşmadan önce yakalayarak ve enerjiyi buharlaşma için kullanarak bu sürece karşı koyarlar. Buharlaşma, güneş ışınlarının ağaçların gölgeliklerine çarpmasıyla oluşur ve suyun yapraklardan buharlaşmasına neden olur.
Bu, tıpkı terlemenin cildimizi serinletmesi gibi, onları serinletir ve böylece havayı ısıtmak için kalan enerji miktarını azaltır. Aslında bu durumu bir çoğunuz deneyimlemişsinizdir. Sonuçta bir ortamı suladığınız zaman genel bir serinlik hissi ortaya çıkar. Çalışan mekanizma aynıdır.
Ancak bir sorun var: Ağaçlar bu soğutma etkisini yalnızca iyi büyüdüklerinde sağlarlar. Büyüme koşulları kötüyse ağaçların etkinliği büyük ölçüde azalacaktır. Kökler sıkıştırılmış veya yetersiz havalandırılmış topraktan büyüyorsa sıcaklık farkına çok büyük etki sağlamayacaklardır.
Sonuç olarak
Dünya genelinde ortalama sıcaklıklar istikrarlı bir şekilde artarken, dünyanın neresinde olursanız olun, bu artışa ilişkin kısmi deneyiminiz sıradan veya korkutucu olacaktır. Tahminler 2024 yazının kayıtlı tarihteki en sıcak yaz olduğu yönünde. Ayrıca hayatınızın geri kalanının en soğuklarından biri olacağı da kesin.
Bu durumla mücadele etmenin yolu evlerin her odasına klima takmak değildir. Ağaçlar bir alanı önemli ölçüde serinletebilir, potansiyel olarak hayat kurtarabilir ve klima ihtiyacını azaltabilir. Bu, kentsel alanlar için hayati bir ekosistem hizmetidir.
Kaynaklar ve İleri Okumalar
- Can trees really cool our cities down. Yayınlanma tarihi: 22 Kasım 2015; Bağlantı: Can trees really cool our cities down
- Trees cool the land surface temperature of cities by up to 12°C. Yayınlanma tarihi: 23 Kasım 2021. Kaynak site: New Scientist. Bağlantı: Trees cool the land surface temperature of cities by up to 12°C
- Yaşlı, Ruken & Yücedağ, Cengiz & Ayan, Sezgin & Simovski, Bojan. (2023). The Role of Urban Trees in Reducing Land Surface Temperature. SilvaWorld. 2. 36-49. 10.29329/silva.2023.518.05.
- Pal, Jeremy & Eltahir, Elfatih. (2015). Future temperature in southwest Asia projected to exceed a threshold for human adaptability. Nature Climate Change. 6. 10.1038/nclimate2833.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
