2022 yılının bahar aylarında Bruce Willis’in ailesi, sevdiğimiz film sanatçısına afazi teşhisi konulduğunu ve bu nedenle de aktörün film ve TV kariyerinden uzaklaşacağını açıklamıştı. Geçtiğimiz bir yıl içinde Bruce Willis’in hastalığı daha da ilerledi ve bu esnada kendisine konulan tanı da netleşti. Şu an kendisine konulan tanı frontotemporal demans (FTD olarak bilinir) olarak güncellendi.
Bu duruma hepimiz çok üzüldük. Ancak aynı zamanda adını fazla duymadığımız ve bir kişinin biliş durumunu etkileyen iki yeni hastalık ile tanıştık.
Afazi Nedir? Türleri Nelerdir?
Afazi kişinin konuşma veya konuşmayı anlama yeteneğini etkileyen bir iletişim bozukluğudur. Ayrıca bu hastalık kişinin yazılı kelimeleri nasıl anladığını, okuma ve yazma gibi becerilerini de etkiler. Afazi dili birçok yönden etkiler çünkü beynin dili kontrol eden birkaç bölgesi vardır. Dil bölgelerinden biri yaralandığında ve diğer dil bölgeleri sağlıklı kaldığında, bazı dil işlevleri etkilenirken diğerleri aynı kalabilir.
Bu nedenle de afazi hastalığı karşımıza farklı biçimlerde çıkabilmektedir. Bu hastalığa sahip olan bazı insanlar sadece dili anlamakta zorluk çekerler. Bunun nedeni sesin ve dilin beyinde işlenişinden sorumlu olan temporal lobdaki bir hasardır. Bazı insanlar ise sadece konuşmakta zorluk çeker. Bu da frontal lobun zarar gördüğü anlamına gelir. Hem konuşma hem de dil anlama kaybı, her ikisinde de bir hasar olduğunu düşündürür.
Kendine özgü konuşma ve dil kalıplarına sahip çok sayıda iyi bilinen afazi sendromu vardır. Bu kalıplar, beynin zarar gördüğü alanlarla ilgilidir. En yaygın üç afazi türü; Broca afazisi; Wernicke afazisi ve Küresel afazi biçimindedir.
Örneğin, Broca afazisi, bir kişinin kendini ifade etmesini zorlaştırır, ancak bu kişiler genellikle dili anlayabilirler. Bu afazi formu, beynin konuşmayı oluşturmaktan sorumlu alanını keşfeden kişinin adını almıştır. Beynin dili anlama yeteneğimizden sorumlu bölgelerini keşfeden kişinin adını alan Wernicke afazisi ise bir kişinin konuşurken başkalarını ve hatta kendisini bile anlayamamasına neden olur. Son afazi grubundaki kişiler ise ikisinin birleşimidir. Bu kişiler, konuşulan dili anlayamaz veya hiç konuşamazlar.
Afazi Neden Olur?
Afazi tipik olarak inme veya kafa travmasından sonra aniden ortaya çıkar. Ancak yavaş büyüyen bir beyin tümöründen veya ilerleyici, kalıcı hasara neden olan bir hastalıktan da sonra da gelişebilecektir. Sorun başlangıçta hafif olsa da semptomlar zaman içinde kötüleşir.
Afazi maalesef oldukça yaygın bir hastalıktır. Tüm inme mağdurlarının yaklaşık üçte biri bundan muzdariptir. Bu durumla karşılaşma riski açısından cinsiyet farkı yoktur. Bu hastalık her yaşta ortaya çıksa da genellikle 65 yaş üstü insanlarda daha fazla karşılaşılır.
Kısa, eksik ya da anlamsız cümleler ile konuşma, bir kelimeyi ya da bir sesi diğerinin yerine kullanma, bilinmeyen ve anlamsız kelimler söyleme veya yazma, başkasının konuşmasını anlamama bu hastalığın öncül belirtilerindendir. Afazi genellikle felç gibi ciddi bir sorunun işareti olduğundan, buna benzer belirtiler devamında mutlaka tıbbi destek alınması gerekir ve tanı bir nörolog tarafından konur.
Cesaret verici olan şey, afazinin tedavi edilebilir olmasıdır. Ancak her durumda tedavi başarılı olsa bile bir tutam afazi kalacaktır. Bu durumlarda, hastaların iletişim becerilerini yeniden kazanmalarına yardımcı olmak için konuşma-dil terapisine ihtiyaç duyulur.
Bruce Willis’in Hastalığı FTD Nedir?
Afazi nedir? sorusunu kısaca cevapladıktan sonra şimdi Bruce Willis’in hastalığı hakkında kısaca bilgi verelim. FTD, davranışa, kişiliğe ve dile katkıda bulunan beynin frontal ve temporal bölümlerindeki beyin sinirlerinin bozulmasını içeren bir dizi koşul anlamına gelir. Willis’in daha önceki afazi teşhisinin FTD’nin bir belirtisi olduğu düşünülmektedir.
Genellikle 45-64 yaş arasındaki insanları etkileyen birkaç FTD türü vardır. Bu nedenle de belirtiler kişiden kişiye değişir. Kimi hastada kişilik, davranış ve konuşmada değişiklikler ortaya çıkar. Bazı FTD hastaları uygunsuz sosyal davranışlar ve empati kaybı sergiler ve dürtülerine hâkim olamaz. Bazıları ise doğru kelimeleri bulmakta ve kendilerini ifade etmekte zorlanır.
FTD, beyin sinirlerinin kademeli olarak kaybını içerirken, önemli yönlerden Alzheimer’dan farklıdır. Çoğu kişiye FTD teşhisi 40’lı ila 60’lı yaşlarında konurken, Alzheimer hastalarına tipik olarak daha geç teşhis konur. Hafıza kaybı ve oryantasyon bozukluğu Alzheimer’da FTD’den daha yaygınken, FTD’de konuşma sorunları daha sık görülmektedir.
FTD vakalarının hemen hemen %40’ının aile öyküsü var. Yani hastalığın aileden gelen genetik bir sebebi olduğu düşünülmektedir. Günümüzde hastalıkla ilişkili olduğu anlaşılan ondan fazla gen vardır. FTD’de en yaygın görülen genetik mutasyon (C9orf72 geninde) aynı zamanda ALS’ye de neden olmaktadır. Yani bu iki hastalık genetik ve patolojik açıdan birbiri ile ilişkilidir.
Bruce Willis’in Bu Hastalığı Yenmesi Mümkün mü?
FTD’yi ve nedenlerini daha iyi anlamak için önemli araştırmalar olsa da, nörodejeneratif durum için henüz bir tedavi yoktur. Anti-anksiyete ilaçları ve antidepresanlar, hastaların yaşadığı ajitasyon ve stresin bir kısmını hafifletecekti. Ancak beynin etkilenen bölgelerindeki nöronların yavaş yavaş bozulmasıyla mücadele edecek hiçbir tedavi henüz mevcut değildir.
Ancak durumla ilgili araştırmaların son yıllarda hız kazanması sevindirici bir gelişmedir. FTD hastalarını akademik merkezlerde tedavi eden doktorlar, yeni ilaç tedavilerini test etmek için işbirliğine geçmiş durumdalar. FTD’nin ardındaki moleküler mekanizmaları ve beyin devrelerini anlamaya yönelik araştırmalar da umut verici. Bu yeni araştırmaların sayesinde, davranış ve kişilik değişiklikleri gibi en yıkıcı belirtileri tedavi etmek mümkün olabilir. Bruce Willis’in bir an önce sağlığına kavuşmasını diliyoruz.
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- What is aphasia? About the condition forcing Bruce Willis to retire; yayınlanma tarihi: 18 Nisan 2022; Bağlantı:https://bigthink.com/neuropsych/aphasia/
- 3 Types of Aphasia That May Result From Stroke; yayınlanma tarihi: 3 Ekim 2021; Bağlantı: https://www.verywellhealth.com/
- Bruce Willis Has Frontotemporal Dementia. Here’s What It Is. Yayınlanma tarihi: 17 Şubat 2023; Bağlantı: https://time.com/
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
