Bir çok kişi tüm zekice icatların 20. yüzyılda ortaya çıktığını düşünür. Oysa ki arkeologların keşifleri bu konuda yanıldığımızı sık sık anımsatır. Bunun örneklerinden birisi de hakkında çeşitli teoriler üretilen ve gizemli nesne olarak nitelendirilen Bağdat Pili’dir.
Günümüzde elektriksiz bir yaşam düşünmemiz mümkün değildir. Ancak sanılanın aksine elektrik modern zamanlarda farkına vardığımız bir olgu da değildir. Birçok bilimsel alan gibi elektriğin de kökenleri Antik Yunan’a kadar uzanır. İsmini daha çok matematik ve felsefede duyduğumuz Thales, burada da karşımıza çıkar.
MÖ 624’te doğan Thales, manyetizmayla ilgili deneyler yapmıştır. Thales, kehribar ve kürk gibi belirli malzemeleri birbirine sürtmenin bunların yakındaki nesneleri çekmesine neden olacağını gözlemlemişti. Statik elektrik olarak bilinen bu olgu, yüzyıllardır süren elektrik araştırmalarının temelini oluşturacaktı.
Ayrıca Mısırlıların da bazı elektrikli balık türleri yardımı ile ağrı tedavisi yaptıklarını biliyoruz. Yani eski medeniyetler de elektriğin farkındaydı. Ancak eklektiğin tam olarak ne olduğunu anlayabilmemiz için uzun bir zaman geçmesi gerekmiştir. Volta’nın tuzlı suya batırdığı kağıtla ayırdığı bakır ve çinko disklerden oluşan kule şeklindeki Volta pili dünyanın ilk piliydi. Ancak ondan öncesinde de insanların antik bir pil mekanizması geliştirmiş olması olasıdır. Bir örnek Bağdat Pili olarak bilinir.
Bağdat Pili Nasıl Bulundu?
1936 baharının sonlarında, Irak Devlet Demiryolları Departmanı işçileri, Bağdat’ın dışındaki Khujut Rabu köyü yakınlarında şiddetli bir sel sonucunda açığa çıkan eski bir mezarlığı restore ediyorlardı. Bu esnada, ilginç, açık sarı renkli, pişmiş kilden bir çömlek ortaya çıkardılar.
Görünüşü sıra dışı görünmese de bilim insanları, içine baktıklarında küçük toprak kapta çok daha fazlası olduğunu hemen anladılar. Yapılan analizler, içine sirke ya da şarap gibi asidik özellikli sıvılar konulduğunu, bu nedenle oluşmuş bazı aşınma izleri olduğunu gösterdi.
Tarihlendirme çalışmaları çömleğin yaklaşık MÖ 150 civarında yapıldığını gösterdi. Zaman ve bulunduğu yeri göz önüne alarak MÖ ikinci yüzyılda Mezopotamya’ya egemen olan Part İmparatorluğu zamanına ait olduğu tahmin edildi. Sonrasında da akıllara şu soru geldi. Bu düzenek antik bir pil olabilir mi? König, ilk gerçek pilin icat edilmesinden 18 yüzyıl önce kavanozun eski bir pil olarak kullanıldığını öne süren ilk kişiydi.
Bağdat Pili İle İlgili Pek Çok Araştırma Gerçekleşti
Fikir çok zorlayıcı gibi gelse de yapılan çalışmalar şaşırtıcı sonuçlar verecekti. 2. Dünya Savaşı’ndan sonra mühendis Willard Gray, Bağdat pilinin bir kopyasını yapıp içini üzüm suyuyla doldurdu ve 1,5-2 volt elektrik üretebildi. Sonrasında 1960 yılında, Kuzey Carolina Üniversitesi’nden John B. Pierczynski, kendi kopyasında yüzde 5’lik bir sirke çözeltisi kullandı. On sekiz gün boyunca yarım volt elektrik üretti.
Çeşitli asitlerin kullanıldığı kavanozun kopyaları ile yapılan deneyler, asetik asit (damıtılmış sirke) ve greyfurt suyu karışımının birkaç gün boyunca 0,5 volt ürettiğini buldu.
Bu dönemlerde Yine Bağdat, Tel Asmar yakınlarında, dört toprak kavanoz daha bulunacaktı. Her kapta bir demir çubuk ve tüm kavanozları birbirine bağlamak için dört bronz çubuk vardı. Bu düzeneğin pilin voltajını arttırmak için yapıldığı kabul edildi.
23 Mart 2005’te Discovery Channel’da yayınlanan, MythBusters’ın 29. bölümünde de bu konu ele alındı. Denemede 10 tane kopya düzenek birbirine seri biçimde bağlandı. Sonunda sistem, küçük bir elektrik çarpması sağlamaya yetecek güçte dört volt elektrik üretti.
Bu düzenek, içine konulan sıvının özelliğine göre düşük dozlarda elektrik üretme özelliğine sahiptir. Dünyanın hiçbir yerinde böylesi objeler bulunmaması sebebiyle, buluntunun bir pil olabileceği iddiası bazı çevrelerce bir sahte bilim ürünü olarak ele alınır. Bazı çevreler ise Bağdat pilinin bazı objeleri akım ile kaplamak yani elektro-kaplama amaçlı kullanıldığını düşünmektedir.
Bağdat Pili Ne İçin Kullanıldı?
Peki, herhangi bir motor, ışık veya benzeri elektrikli cihaz bulunamadığı düşünülürse, bu eski piller ne işe yaramıştı? Aslına bakarsanız bununla ilgili birden fazla teori mevcut. Bağdat pilinin olası bir uygulaması tıbbi tedavi içindir. Ağrı tedavisi için elektriğin bir biçimde eski medeniyetler tarafından da kullanıldığı bilinmektedir.
Bağdat Pilinin elektroliz ile kaplama için kullanılmış olması da olasıdır. Elektroliz metal kaplama işinde oldukça yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntem ile bakırı altınla kaplayıp süsleyerek herkesi onun bir altın olduğuna inandırabilirsiniz. Ancak pilin ürettiği güç çok düşük olduğu için bu teorinin de olası olmadığı düşünülmektedir.
Ancak elektrik akımının görünürde herhangi bir şekilde kullanılmaması, bazılarının bu antik kavanozların gerçekten pil olarak kullanılıp kullanılmadığını sorgulamasına yol açtı. Bazıları bu kavanozların elektrikli bir cihaz olmaktan ziyade nemin papirüse zarar vermesini önlemek için kullanılmış olabileceğine inanıyor. Aslına bakarsanız günümüzde pek çok arkeolog bunun bir pil olduğuna inanmıyor.
Sonuç Olarak
İleri bir tarihte, olası yeni keşifler olursa belki bu antik cihazın ne amaçla kullanıldığını anlayabiliriz. Ancak cihaz üzerinde artık denemeler yapmamamız da mümkün değil. Çünkü 2003 yılında Amerika’nın Irak işgalini izleyen dönemde Irak Ulusal Müzesi’nin yağmalanması sonucu, burada saklanan Bağdat pili kayıplara karışmıştır. Henüz nerede olduğu bilinmemektedir.
Yazının bitiminde, Londra’daki British Museum’da bulunan, Roma döneminden kalma 1600 yıllık cam bir kadeh olan Lycurgus Kupası hakkında da bilgi edinebilirsiniz. Antik Nanoteknoloji Harikası: Lycurgus Kupası
Kaynaklar ve ileri okumalar:
- Is The 2,000-Year-Old “Baghdad Battery” Actually A Battery?. Yayınlanma tarihi: 17 Ocak 2023. Kaynak site: Iff Science. Bağlantı: Is The 2,000-Year-Old “Baghdad Battery” Actually A Battery?
- The Mystery of the Baghdad Battery. Yayınlanma tarihi: 7 Haziran 2022; Bağlantı: https://www.discoveryuk.com/
- Handorf, D.E.. (2002). The Baghdad battery – Myth or reality?. Plating and Surface Finishing. 89. 84-87.
Size Bir Mesajımız Var!
Matematiksel, 2015 yılından beri yayında olan ve Türkiye’de matematiğe karşı duyulan önyargıyı azaltmak ve ilgiyi arttırmak amacıyla kurulmuş bir platformdur. Sitemizde, öncelikli olarak matematik ile ilgili yazılar yer almaktadır. Ancak bilimin bütünsel yapısı itibari ile diğer bilim dalları ile ilgili konular da ilerleyen yıllarda sitemize dahil edilmiştir. Bu sitenin tek kazancı sizlere göstermek zorunda kaldığımız reklamlardır. Yüksek okunurluk düzeyine sahip bir web sitesi barındırmak ne yazık ki günümüzde oldukça masraflıdır. Bu konuda bizi anlayacağınızı umuyoruz. Ayrıca yazımızı paylaşarak veya Patreon üzerinden ufak bir bağış yaparak da büyümemize destek olabilirsiniz. Matematik ile kalalım, bilim ile kalalım.
Matematiksel
