♦ Kazara meydana gelen bir patlama, demiryolu inşaatı ustabaşı Phineas P. Gage’in kafasına demir bir çubuğun saplanmasına neden olduğunda, hiç kimse onun hayatta kalacağını tahmin edemezdi. ♦Oysa ki bu olay, tıp tarihinde çok önemli bir an olacak ve en tartışmalı tedavilerden birine yol açacaktı.
Boston’daki Warren Medical Müzesi, adını 1846’da eter anestezisi altında ilk ameliyatı gerçekleştiren Dr. John Collins Warren’dan alan etkileyici bir yerdir. Eğer bu müzeyi ziyaret etme şansınız olursa, Phineas Gage’i öldürmeden kafatasından tamamen geçen ünlü demir çubuğu da görebilirsiniz.
Konu hakkında yeterli bilginiz yok ise bir demir çubuğu böyle bir müzede görmek sizi şaşırtacaktır. Oysa ki Phineas Gage ve yaşadığı talihsiz kaza beynin farklı bölümlerinin farklı işlevlere sahip olduğunu göstermesi nedeniyle nöroloji tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilir. Ayrıca bu kaza frenoloji ve nörobilim arasında ilginç bir bağlantı sağlar. Detaylar için: Frenoloji: Karakterimizin Bir Zamanlar Kafatası Şeklimizde Gizli Olduğunu Düşünüyorduk
Phineas Gage vakasının tıp tarihinin en önemli vakaları arasına girmesinin önemli bir nedeni daha vardır. Çünkü onun hikâyesi beynimizde kişisel sorumluluklarımızla, diğer insanlarla olan ilişkilerimizle, toplumda nasıl davranmamız gerektiğiyle veya geleceğe ait planlar yapmamızla ilgili bölgelerin bulunduğunu gösteriyordu.
Tarih boyunca din adamları, filozoflar, şairler ve yazarlar kişilik hakkında çok şeyler yazıp söylemişler. Ancak onların tanımlarına bakıldığında kişilik ve beyin arasındaki ilişkiye dair pek bir delile rastlamıyoruz. Oysa modern bilimin elde ettiği ilerlemeler sonucunda kişiliğin beyindeki belli yapılar tarafından belirlendiğini artık biliyoruz. Ciddi bir beyin hasarından kurtulan Phineas Gage, beyin hasarını takiben kişilik değişikliğinin ilk vaka raporu olarak kabul edilir. Önce bilmeyenler için kazayı anlatarak başlayalım.
Phineas Gage Vakası Nedir?
1848 yılında, 25 yaşındaki Pheneas Gage, Vermant’in Green Dağları’na demiryolu döşeyen bir şirketin şantiyesinde çalışıyordu. Gage’in işi dağın kayalık kısımlarına gelindiğinde dinamitle bu kayaları parçalayarak demiryolu inşaatının önünü açmaktı.
Özel olarak yaptırdığı, yaklaşık bir metre boyunda, üç santimetre çapında, kalem gibi bir ucu sivri diğer ucu ise düz olan demir çubuk kullanıyordu. Bir gün, bir şeyler yanlış gitti. Barut erken ateşlendi ve bir patlama yaşandı. Bunun sonucunda demir çubuk, Gage’in sol elmacık kemiğinin altından girip sol gözünden geçti. Sonrasında da kafatasını deldi ve dışarı çıktı.
Normal koşullarda böyle bir kazanın devamında kişinin ölmüş olması gerekirdi. Oysa ki Gage önemli bir şey olmamış gibi konuşmaya başladı. İlk tedaviyi kasabanın doktoru yaptı. Yaşının genç olması sayesinde yaklaşık 3 ay içinde iyileşti ve işine döndü.
Ancak bir gariplik vardı. İyiliksever, çalışkan adeta bir örnek insan Phineas Gage gitmiş, yerine kavgacı, saygısız, tembel, küfürbaz bir adam gelmişti. Yani kişiliği tamamen değişmişti. Devamında ilişkileri bozuldu, girdiği işlerde başarı sağlayamadı. 1860 yılında geçirdiği güçlü bir epilepsi nöbetinden sonra yaşama veda etti.
Phineas Gage’in Sıradaşı Hikayesi Kısa Sürede Bilim Dünyasının Dikkatini Çekecekti
Gage’in bu sıradışı macerası, ilk olarak İskoç nörolog David Ferrier’in (1843-1928) ilgisini çekti. Bu nedenle prefrontal lobların beyin işlevindeki rolünü araştırmaya başladı. Ferrier, maymunlar ile çalışmalar yaptı. Sonucunda beyindeki bazı lobların çıkartılmasının fizyolojik bir değişikliğe sebep olmadığını, ancak hayvanların karakter ve davranışlarının değişmesinde etkili olduğunu gözlemledi.
Ancak bu çalışmalar modern görüntüleme teknolojilerinin mevcut olmadığı dönemde yapılmıştı. Günümüzde Gage’in geçirdiği kaza sonucunda neden böyle davrandığını daha iyi biliyoruz.
Daha yakın bir dönemde bilim insanı Hannah Damásio Gage’in beyninin hangi kısımlarının kazadan etkilendiğini araştırmak istedi. Amacı, Gage’in kişiliğindeki değişiklikten beynin hangi kısmının sorumlu olduğunu anlamaktı. Gage’in beyni korunmamıştı ama kafatası Harvard Üniversitesi’ne bağlı Warren Tıp Müzesi’ndeydi.
Phineas Gage Vakasından Neler Öğrendik?
Damásio ve arkadaşları önce Gage’in kafatasının üç boyutlu görüntüsünü çıkardılar. Daha sonra Gage’in demir çubuğunun da görüntüsünü oluşturdular. Sonrasında iki görüntüyü birleştirdiler. Demir çubuk Gage’in frontal lobunda yer alan ve beyninin karar vermeden sorumlu bölgesini kazada parçalamıştı.
Günümüzde Prefrontal korteks dediğimiz beynin bu bölgesinde zarar oluşan insanların, kişisel ve sosyal konularda rasyonel kararlar vermede ve duygularla ilgili bilgileri işlemede sorun yaşadıklarını biliyoruz. Bununla birlikte, soyut bir problemin mantığını takip etmekte, aritmetik hesaplamalarla veya hafıza ile ilgili sorunları yoktur. Gage gibi, temel entelektüel işlevleri bozulmadan kalırlar. Ancak duygusal kontrolleri ve sosyal yargıları bozulur.
Phineas Gage hikayesi bizi biz yapan özelliklerimizin yani kişiliğimizin aslında beynimizde belli sistem ve yapılar tarafından idare edildiğini kanıtlıyor. Beynimizde kişiliğimizi belirleyen yapı ve sistemlerin herhangi bir nedenle değişmesi kişiliğimizin de değişmesine neden olabiliyor.
Aslında bu yapıların temelinde de beynimizi meydana getiren sinir hücreleri, onların birbirleriyle olan ilişkileri ve her bir sinir hücresinde hangi genlerin ne oranda çalıştıkları yatıyor.
Modern sinirbilim insanlık için olağanüstü bir gelecek vaat ediyor. Beyni ince ayrıntılarına kadar inceleyebildiğimiz günler geldiğinde, belki de ilişki kurduğumuz kişileri sosyal, ekonomik ve kültür durumu yanında beyin taramalarının sonuçlarını da bakarak seçeceğiz, kim bilir…
Kaynak ve İleri okumalar:
- Susan Nolen-Hoeksema; Abnormal Psychology; ISBN: 0078035384, Yayınevi: McGraw-Hill Education
- Hanna Damasio; Phineas Gage: The brain and the behavior. Yayınlanma tarihi: Aralık 2018; Yayınlandığı yer: Sciencedirect; Bağlantı: https://www.sciencedirect.com
- Living With Half a Brain: Phineas Gage. Yayınlanma tarihi: 31 Temmuz 2018 Yayınlandığı Yer: Mcgill; Bağlantı: https://www.mcgill.ca
Matematiksel
